Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Blaðsíða 100

Á r n i B e r g m a n n
100 TMM 2017 · 2
Þessi orð
megna að hræra
miljónir af hjörtum
í þúsund ár.
En það er hægur vandi að taka allt annan pól í hæðina og segja sem svo: Í
Rússlandi varð bylting vegna þess að Rússland var illa leikið af langri heims-
styrjöld, af spilltri og duglausri stjórn, stjórnkerfið var í molum – og þegar
svo var komið gátu harðir byltingarflokkar eins og bolshevikar Leníns eða
þá Eserar (flokkur Samfélagsbyltingar) stigið fram og reynt að taka öll völd
í sínar hendur. Reiði fólksins í garð Nikulásar annars keisara eða þá Ras-
pútíns, einkavinar keisarahjónanna, heift landlausra bænda og stríðsþreyttra
hermanna skiptu þúsund sinnum meira máli um hrun þess Rússlands sem
var og framvindu mála á byltingarárunum en möguleg hrifning af ósvífnu
og hneykslanlegu skáldskaparhjali Majakovskijs og allra hans samherja. Svo
mikið er víst að sjálfir byltingarforingjarnir voru ekki sérlega uppnumdir af
liðveislu skáldanna.
Á þessum árum voru helstu foringjar bolshevika Lenín og Trotskij. Stalín
var enn baksviðs. Í riti sínu Byltingin og bókmenntirnar ( Literatúra i revol-
jútsija,1924) klappar Trotskij stundum vinsamlega á kollinn á Majakovskij
og hans mönnum: gott hjá ykkur strákar að byrja á einhverju nýju, gera upp-
reisn gegn dulúð symbolismans, reyna á þanþol rússneskrar tungu, gott að
„standa með tækninni, vísindalegri skipulagningu, vélinni, viljastyrknum
og hugrekkinu.“ En hann ávítar líka óspart fútúristahöfðingjann fyrir ofmat
á sjálfum sér og segir til dæmis: „Alltaf þegar Majakovskij reynir að upp-
hefja manninn þá gerir hann Manninn að Majakovskij.“ Trotskij finnst það
heimskuleg ósvífni að gera í ljóðum sjálfan sig að þungamiðju allra hluta,
til dæmis ástamál sín að jarðskjálfta eða meiriháttar þjóðflutningum. Maja-
kovskij, segir Trotskij, veit ekki hvað sjálfsgagnrýni er og „eyðileggur skáld-
legan tilfinningahita með grófum öskrum.“
Trotskij er líka andvígur þeirri frekju fútúrista að vilja sölsa til sín eins-
konar einokun yfir menningarlífinu, reyna að slátra öllum öðrum skálda-
hreyfingum, heimta blessun valdhafanna sem handhafar hinnar „réttu og
nauðsynlegu“ fagurfræði byltingarsamfélagsins. Trotskij vill að skáld sinni
„þörfum og kröfum samfélagsins“ (sem er gamalt og nýtt stef í rússneskri
umræðu). En ber ekki fram kröfu um það að Flokkurinn, hið pólitíska vald,
fari að stjórna beint lífi bókmenntanna og gera upp á milli einstakra hópa
skálda og listamanna eins og fútúristar gjarna vildu. Lenín var í þessu efni
sama sinnis. Hann var reyndar svo lítið hrifinn af fútúristum að honum
fannst nóg að gefa eitthvað út eftir þá svosem tvisvar á ári.
Ekki nóg með það. Foringjar byltingarinnar, Trotskij og Lenín, telja
að bókmenntir séu yfir höfuð ofmetnar. Skáldin séu ekki spámenn sem
vísi veginn heldur drattist þeir á eftir atburðum og sviptingum sögunnar.
Menntamennirnir, intelligentsian, hafi gert skáldskap að veraldlegri Biblíu