Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Blaðsíða 32

K j a r t a n M á r Ó m a r s s o n
32 TMM 2017 · 2
28 Það þurfi að: 1) fastsetja allar aðalumferðargötur 2) ákveða hvar opinberar byggingar skyldu
vera 3) ákveða hvar auð svæði skyldu vera 4) ákveða hvar aðrar götur ætti að leggja.
29 Um ögunarsamfélagið má lesa í riti franska sagnfræðingsins Michel Foucault, Surveiller et
punir: Naissance de la Prison, frá árinu 1975. Valdir kaflar úr þessu riti hafa verið þýddir á
íslensku og má nálgast í Michel Foucault, Alsæi, vald þekking, Reykjavík: Bókmenntafræði-
stofnun Háskóla Íslands, 2005.
30 Útlistanirnar sýna greinileg merki þess að hann er kappsfullur nemandi og efnið stendur
honum nærri. Það fara t.d. rúmlega tveir blaðadálkar í að ræða um helstu eiginleika gatna og
ýmsar útgáfur þeirra. Sjá má að Guðjón er snemma á ævinni farinn að mynda sér skoðanir
sem áttu eftir að fylgja honum alla tíð. Í greininni talar hann til að mynda um að götur eigi
ekki að vera lengri en 1000 metrar á lengd, né heldur eigi þær að „enda eða beygjast til hliðar
án þess að hús eða minningarmerki standi fyrir endanum eða beygjunni“. Enn í dag má sjá
þessar hugmyndir í verki. Þar má meðal annars nefna Landakotskirkju sem rís upp á holtinu
við endann á Ægisgötu og er sýnileg allt frá Geirsgötu. Eða Hallgrímskirkju sem rís upp úr
skurðpunkti Njarðargötu, Klapparstígs og Skólavörðustígs.
31 Pétur H. Ármannsson, „Landslag sálarinnar“, bls. 147.
32 Ólafur Rastrick, „Arkitektúr siðmenningar“, bls. 179. Segja mætti að þessi skoðun ríki enn
tæpri öld síðar þar sem Gunnar Harðarson lætur líkt í ljós árið 1998 þegar hann segir
útlendinga sem koma hingað til lands undrast hvernig svona ljót byggingarlist geti þrifist í
jafnfögru landi. „Þeim hefur verið sagt að Íslendingar séu menningarþjóð og að þeirra dómi
er byggingarlistin vísbending um „menningarstig“ viðkomandi þjóðar. En sú byggingarlist
sem mætir þeim víða hér um land er hrópleg andstæða við fegurð landsins og virðist ekki
bera vitni um að í landinu búi mikil menningarþjóð. Líklega væri þó réttara að tala hér um
„siðmenningu“, því að eins og alþjóð veit eru Íslendingar hin mesta menningarþjóð. En þeir
eru ósiðmenntuð menningarþjóð. Og arkitektúrinn er einmitt vísbending um þetta siðmenn-
ingarstig þjóðarinnar“. Gunnar Harðarson, Smásmíðar, Reykjavík: Bjartur, 1998, bls. 112.
33 Páll Líndal, Bæirnir byggjast, bls. 87.
34 Ég hef áður bent á líkindi frásagnarvæðingar Jónasar á lífi Guðjóns við formgerðareinkenni
ævintýra og goðsagna. Sjá: Kjartan Már Ómarsson, „Húsin eru eins og opin bók“, bls. 60.
35 Í grein sem birtist í Tímanum er því t.d. haldið fram að kennslubækur Jónasar séu betri
heimildir um hann en sögu Íslands. Jónas var þar að auki enginn fræðimaður, var t.a.m.
ógagnrýninn á heimildir, hann efaðist ekki um sannleiksgildi íslenskra fornrita og hans eigin
persónulegu skoðanir áttu til að lita umfjöllunarefnið. Höfundur óþekktur, „Gluggað í hina
áhrifamiklu kennslubók Jónasar frá Hriflu um Íslandssögu“, Tíminn, 6. febrúar 1983, bls. 4–5.
36 Jónas Jónsson og Benedikt Gröndal, Íslenzk bygging: brautryðjandastarf Guðjóns Samúels sonar,
Akureyri: Norðri, 1957, bls. 8.
37 Jónas Jónsson, „Guðjón Samúelsson“, Fegurð lífsins, Komandi ár, Reykjavík: Samband ungra
framsóknarmanna, 1960, bls. 295– 310, hér bls. 295.
38 Jónas Jónsson og Benedikt Gröndal, Íslenzk bygging, bls. 295–296.
39 Jónas Jónsson, „Guðjón Samúelsson“, bls. 295.
40 Þess má geta að Guðjón „skar allan skurð er þurfa þótti inni í samræmi við leifar verka Stefáns
Eiríkssonar, enda var hann jafnframt í námi hjá honum“. Hörður Ágústsson, Íslensk bygg-
ingararfleifð I, bls. 262.
41 Þar hafði hann einnig vinnuaðstöðu fram til ársins 1930 en þá flytur hann sig um set að Arnar-
hvoli.
42 Jónas Jónsson og Benedikt Gröndal, Íslenzk bygging, bls. 11.
43 Jónas Jónsson og Benedikt Gröndal, Íslenzk bygging, bls. 11.
44 Pétur H. Ármannsson, „Húsameistarinn frá Hunkubökkum“, bls. 8. Pétur vísar í Morgun-
blaðið, 20. maí 1947.
45 Pétur H. Ármannsson, „Húsameistarinn frá Hunkubökkum“, bls. 9.
46 Rögnvaldur Ólafsson (1874–1917) er fyrsti stúdentinn sem haslar sér völl í íslenskri húsagerð.
„Með tilkomu Rögnvaldar Ólafssonar verða skil í sögu íslenskrar húsagerðar. Staða hans og
starf varð hluti af sjálfstæðisbaráttu Íslendinga. Hið innlenda framkvæmdavald tók nú til sín
mótun opinberra bygginga, sem áður höfðu verið í höndum Dana. Því var það engin tilviljun
að fyrsti innlendi húsameistarinn tók til starfa sama ár og Íslendingar fengu heimastjórn […]“.