Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Side 25

G u ð j ó n S a m ú e l s s o n o g s i ð u n í s l e n s k r a r þ j ó ð a r
TMM 2017 · 2 25
mynda borgarmyndina fyrir komandi kynslóðir. Hörður Ágústsson lýsir
þessu tímaskeiði í Íslenskri byggingararfleifð 1:
Í upphafi 20. aldar var mikill framfarahugur í Íslendingum. Reykjavík og sjávar-
plássin víða um land voru ört vaxandi bæjarsamfélög […] Fólk flutti unnvörpum
úr sveit að sjó […] Alstaðar þurfti því að byggja og víðast hvar frá grunni. Mikið
verkefni og vandasamt beið þeirra sem móta áttu umbótahug Íslendinga í sýnilega
mynd, arkitekta, verkfræðinga og forsmiða.89
Þegar Guðjón tekur við embætti húsameistara átti ríkið nánast engar bygg ingar
úr varanlegu efni en það átti eftir að breytast með tilkomu stein steypunnar.
Það var í verkahrings húsameistara að teikna og reisa alla vega stórhýsi til
almennra þarfa. Það þurfti að gera teikningar að „skólum, kirkjum, prests-
setrum, sjúkrahúsum, opinberum íbúðarhúsum“, sundlaugum, íþrótta-
húsum, símstöðvum, veitingastöðum, gistihúsum, „og öðrum byggingum
sem reistar voru á vegum landssjóðs og sjá um breytingar á þeim, stórar
sem smáar“.90 Því verður tæpast lögð nógu mikil áhersla á hlut hans í því að
móta „umbótahug Íslendinga í sýnilega mynd“.
Þegar Guðjón var búinn að fylla ár í starfi húsameistara ríkisins, 1921, eru
fyrstu lög um skipulag kauptúna og sjávarþorpa sett á alþingi. Í framhaldi af
því er Guðjóni skipað sæti í fyrstu skipulagsnefnd ríkisins sem fór skömmu
síðar fram á það við bæjarstjórn „að gerður yrði skipulagsuppdráttur að
Reykjavík“.91 Úr þessari umleitan spratt samvinnunefnd ríkis og bæjar árið
1924 sem var metár í efnahagslegri afkomu Íslands. Ríkissjóður tútnaði út
með þeim afleiðingum að ríki og bæjarfélög gátu hafist handa við mann-
virki sem höfðu þurft að bíða meðan illa áraði. En einu gilti hversu mikið
var byggt, alltaf virtist vera húsnæðisskortur því fólk hélt áfram að streyma
til bæjarins.92 Samvinnunefndin lagði fram heildarskipulagsuppdrátt að
Reykjavík árið 1926 sem var samþykktur í meginatriðum ári síðar. Nefndin
tók til óspilltra málanna en þrátt fyrir að allir hafi verið af vilja gerðir mun
víst, að „meginþungi hinnar eiginlegu skipulagsvinnu [hafi] hvílt á herðum
Guðjóns Samúelssonar“.93 Áratugurinn milli 1920 og 1930 hefur sökum þess,
með réttu, verið kallaður tímabil Guðjóns Samúelssonar í íslenskri bygg-
ingarsögu vegna þeirra víðtæku áhrifa sem hann hafði á þeim árum. Það
er ekki eingöngu vegna þess gríðarlega fjölda verkefna sem komu frá hans
hendi á því tímabili heldur var hann jafnframt „listrænn leiðtogi þeirrar
húsagerðar sem einkenndi þennan áratug“ og Hörður Ágústsson listmálari
kallaði steinsteypu-klassík.94
Meðal þeirra húsa Guðjóns frá þessum tíma sem enn setja svip sinn á
borgarmyndina eru spennistöðvar Rafmagnsveitu Reykjavíkur við Bók-
hlöðustíg, Klapparstíg og Vesturgötu; verkamannabústaðirnir við Fram-
nesveg; Landsbankahúsið í Austurstræti; Vonarstræti 4; Landsspítalinn;
Landakotskirkja; Hótel Borg; Arnarhvoll á Lindargötu en þar áður hafði