Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Side 107

To l s t o j e ð a M a j a k o v s k i j
TMM 2017 · 2 107
bókmenntanna að einskonar borgarastyrjöld þar sem helst þyrfti að tortíma
öllum óvinum var ekki gott veganesti í samfélagi sem var á leið inn í harða
ritskoðun Stalínstímans og inn í þá tortryggni og þann ótta sem einkenndi
þau ár. Að auki varð Majakovskij einn helsti upphafsmaður leiðtogadýrk-
unar í sovétbókmenntum. Hann hamast stundum gegn hetjudýrkun en í
reynd byrjar hann mjög snemma að yrkja lofkvæði um Lenín. Strax um 1920
yrkir hann sína fyrstu Leníndrápu, en þar segir m.a. að „heimsins skrokkur
hauslaus hrekst í allar áttir“ og síðan er borin fram sú huggun að nú sé sem
betur fer fundinn haus á þennan mikla búk og hann er vitanlega Lenín. En
leiðtoginn mikli deyr síðan og þá er illt í efni því eins og segir í kvæðinu
Samtal við Lenín sem skáldið orti ári fyrir sjálfsvíg sitt:
Margir hafa án yðar
sleppt sér lausum
í stað þess að taka þátt í að berja niður ótal „drullusokka“ sem tefji sókn til
glæstrar framtíðar – og lenda þá saman í einni vanmáttugri upptalningu
„kúlakkar ( stórbændur) og skriffinnar, höfðingjasleikjur, sértrúarmenn og
fylliraftar.“ Að vísu má finna ýmislegt skemmtilegt í glæsilegum stórýkjum
Majakovskijs um Lenín, en sú aðferð öll varð að afar hvimleiðri skylduklisju
þegar öll smjaðrandi miðlungsskáld reyndu að heimfæra hana upp á Stalín.
Nokkur áhrif hefur Majakovskij líklega haft á tæknidýrkun í þeim
hetjulegu framleiðslulýsingum sem í sovéskum bókmenntum upp úr 1930
þrengdu mjög að lýsingum á lifandi fólki. Þeim skyld eru viðhorf eins og þau
sem birtast í ljóðlínum á borð við:
Mér finnst ég vera
sovésk verksmiðja
sem framleiðir hamingju.
Með slíkum orðum tekur Majakovskij undir þrönga nytjahyggju sjálfs
Stalíns sem kallaði skáldin „verkfræðinga sálarinnar“ sem og kröfur sósíal-
realismans um að tosa með öllum ráðum þá góðu framtíð sem byltingunni
er ætlað að skapa inn í samtímann – m.ö.o. réttlæta það sem síðar var kallað
„fegrun veruleikans“.
Bæði Tolstoj og Majakovskij verða að skyldunámsefni í skólum og fá
feiknarlega útbreiðslu í Sovétríkjunum. En sem fyrr segir: þeir hafa vissulega
lítið að segja um það hvaða stefnu byltingarsamfélagið tekur, meðal annars
vegna þess hvaða hlutverk þeim var fengið í uppeldiskerfi sovésks samfélags.
Majakovskij var tekinn í dýrlingatölu byltingarinnar en um leið dreginn úr
honum allur broddur, annaðhvort látið sem hans áhyggjuefni séu þegar leyst
í bestum hugsanlegum heimi allra heima eða þá tönnlast á bitlitlum for-
mælingum hans um „skriffinna“ eða „smáborgaraskap“.
Tolstoj var eftir byltingu óspart lofaður fyrir að „afhjúpa“ ranglæti for-
tíðarinnar. En enginn hlustaði á hugmyndir hans um það hvað gera skyldi