Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Page 111
To l s t o j e ð a M a j a k o v s k i j
TMM 2017 · 2 111
kaldrifjaðs kapítalisma og ofríkis hinna nýríku sjá nú eftir „góðu dögunum
vondu“ þá er þess einmitt oft getið með trega að þá var öldin önnur þegar
„við“ lásum bækur og trúðum skáldum, kannski Tolstoj eða Tsjekhov,
kannski Gorkij eða Akhmatovu eða Jevtúshenko. Skáldskapurinn í lífi
okkar, segja viðmælendur Svetlönu Alexijevitsj, tengdist hugmyndum um
að við værum til vegna stórbrotinna áforma (m.ö.o vegna hinnar rússnesku
„ideju“). Bókmenntirnar voru partur af sjálfsmyndinni: þær hafa gert okkur
Rússa að því sem við erum. En svo er ekki lengur. Bókmenntir voru líka
tengdar vonum um að góðar óskir gætu ræst: „Ég lét börnin mín lesa góðar
bækur,“ segir ein af mæðrum sovéttímans, „því ég reyndi að sannfæra þau
um að hið góða reynist alltaf sterkara en hið illa … En lífið er alls ekki eins
og í bókum.“
Vonbrigði með nýja tíma reynast um leið vonbrigði með bókmenntir.
Rússar eru að sönnu ekki einir þjóða um að sjá hlutverk skáldskapar í tilveru
sinni rýrna, sjá bókmenntir færast út á jaðar samfélags síns. En vegna þess
hve háan sess þær áður skipuðu og hve sterk trú á merkileg áhrif skáldskapar
voru í landi Rússa er fall bókmenntanna meira og sársaukafyllra þar en í
öðrum plássum heimsins.
Um þróun bókmennta á seinni árum Sovétríkjanna sjá nánar grein ÁB „Hláka,frost-
hörkur, endurskoðun“ (Tímarit Máls og menningar, 4, 1967) og um rússneskar bók-
menntir eftir fall Sovétríkjanna grein sama höf. „Bókmenntir í lífsháska“ (Skírnir,
haust 2003).