Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Síða 122

122 TMM 2017 · 2
Einar Már Jónsson
Hagmennið talar
Hvaða tungumál talar homo oeconomi-
cus? Kannske er rétt að rifja það upp,
svosem til að varpa ljósi á spurninguna,
að homo oeconomicus er sú manngerð
sem byrjar hvern einasta dag sem guð
almáttugur lætur renna yfir jörðina á
því að sitja góða stund fyrir framan
spegilinn og spyrja sjálfan sig hinnar til-
vistarlegu spurningar: hvað get ég gert í
dag til að eignast ennþá meiri peninga?
Á þeirri stundu er hann ekki að velta
fyrir sér neinum stórum áætlunum, svo
sem leikfléttum milli Tortóla og
Seychelles- eyja eða kaupum á skýja-
kljúfum á gervieyju fyrir utan strend-
urnar í Abúdabí, slíkt þarfnast betra
næðis, heldur er hann að velta fyrir sér
komandi degi einum saman og reyna að
fá bænheyrslu: gef mér í dag mína dag-
legu miljón.
Hagfræðingar hafa lýst því fagurlega
hvernig hagmennið skapast í faðmi fjöl-
skyldunnar í Hagfræðilandinu – Ekon-
omistan – þar sem mannlífið fer í einu
og öllu eftir vísindalegum lögmálum
hagfræðinnar. Grundvöllur alls er að
öðlast verðskyn, og það fær hagmennið
strax í frumbernsku; þegar það grenjar
eftir bleyju lærir það um leið á markaðs-
verðið: ein bleyja kostar eitt grenj. Jafn-
framt áttar það sig á því að móðirin er
besta fjárfestingin, hún gefur sex pró-
sent arð á hverjum degi. En svo gerist
það dag einn að móðirin er í fúlu skapi
og þá snarlækkar hlutabréfið í verði, en
um leið hækkar hlutabréfið í föðurnum
að sama skapi. Fjárfestingin hlýtur því
að vera sveigjanleg. (Ef einhver skyldi
væna mig um að skreyta hér liðugt má
taka fram að þessi kenning er komin úr
mjög svo vísindalegu hagfræðiriti, „The
Way the World Works“ eftir Wannisky
nokkurn sem frjálshyggjumenn kannast
kannske við). Á þennan hátt vaknar
hagmennið til lífsins, og menntast svo
áfram í lífsins skóla, það öðlast mesta
hæfileika tilverunnar: peningavit.
Og þá er aftur komið að spurning-
unni: hvaða mál talar homo oeconomi-
cus? Það gefur auga leið að hann hlýtur
að tala það tungumál sem hljómar sæt-
legast í kauphöllum, fjármálamiðstöðv-
um, mörkuðum, efri hæðum skýja-
kljúfa, einkaþotum, lystisnekkjum, lúx-
ushótelum, það mál sem margmiljarða-
mæringar tala jafnt sem demantaskrölt-
andi dillibossar á dýrustu njólubólum,
meðan ljósið flöktir. Þetta tungumál
þarf hann helst að temja sér á unga
aldri, um leið og hann veltir fyrir sér
verðsveiflum hlutabréfanna í foreldrun-
um.
Þegar hér er komið er líklegt að menn
segi einum rómi: það tungumál er að
sjálfsögðu alþjóðamálið enska, sú tunga
sem málvísindamenn sönnuðu einu
sinni að væri fullkomnasta mál í ger-
vallri veröld vegna þess hve orðmargt
það væri en jafnframt einfalt, með nán-
ast enga málfræði og orðaröð sem fylgdi
eðlilegum hugsanagangi mannskepn-
unnar. Í því væru til orð yfir allt sem
einhver þörf er á að hugsa á jörðu, og
afskaplega þjált að raða þeim saman til
að mynda áhrifaríkar setningar. Önnur
tungumál væru frumstæð, yfirmáta
flókin, með óþarfa föll, tíðir, hætti og
annað slíkt, hvert öðru meiri byrði á
heilabúinu, og þótt þau væru mun orð-
H u g v e k j a