Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Page 5

Þ j ó ð í l e i t a ð þ j ó ð s ö n g
TMM 2016 · 3 5
smíði var í frumbernsku, aðeins ár liðið frá því að fyrsta veraldlega sönglagið
eftir nafngreindan Íslending kom út á prenti.4 Sjálfur hafði Sveinbjörn Svein-
björnsson, sem þá var tæplega þrítugur og hafði verið búsettur erlendis um
sex ára skeið, aðeins samið sárafá tónverk og þetta var fyrsta tilraun hans til
að smíða lag við íslenskan texta.5 Það segir sitt um landlægan skort þjóðar-
innar á sönglögum á síðasta fjórðungi 19. aldar að ein fyrsta tónsmíð sem
íslenskt tónskáld festi á blað skuli hafa orðið þjóðsöngur. Einskis þarfnaðist
hin vaxandi þjóð fremur af tónskáldum sínum.
Í ævisögu Sveinbjörns sem Jón Þórarinsson ritaði getur höfundur þess að
tónskáldið hafi þegar árið 1878 notað orðið „þjóðsöngur“ um lag sitt, og leiðir
líkur að því að hugmyndin að þeirri nafngift sé upphaflega komin frá Eiríki
Magnússyni bókaverði í Cambridge.6 Hann var mikill áhugamaður um tón-
list og að auki ákafur stuðningsmaður Jóns Sigurðssonar. En þótt Eiríkur
kunni að hafa haft dálæti á laginu var umræðan um þjóðsöng enn á upp-
hafsreit á Íslandi. Eldgamla Ísafold hafði unnið sér sess meðal landsmanna
sem eins konar óopinber þjóðsöngur og þegar sungið var minni Íslands við
hátíðleg tilefni varð það lag oftast fyrir valinu. Til dæmis sungu allir fundar-
menn Eldgamla Ísafold í lok þjóðfundar á Þingvöllum, 29. júní 1873.7 Mátti þó
bæði deila um ljóð og lag. Helst var að því fundið að laglínan væri þegar víða
notuð, því að hún var bæði þjóðsöngur Englendinga (God Save the King) og
Þjóðverja (Heil dir im Siegerkranz), auk þess sem Svíþjóð, Noregur, Rússland
og Sviss höfðu hana sem þjóðsöng um lengri eða skemmri hríð.
Það kann að skjóta skökku við en nokkur fyrstu dæmin þess að Ó, Guð
vors lands hafi gegnt hlutverki þjóðsöngs eru ættuð af vettvangi sjálfrar
herraþjóðarinnar, Dana. Í febrúar 1901 var efnt til íslensk-færeyskrar
„skemmtisamkomu“ í sal Oddfellow-hallarinnar í Kaupmannahöfn og var
tilgangurinn sá að vekja skilning Dana á íslensku og færeysku þjóðlífi. Um
1600 manns voru viðstaddir, meðal annars Valdimar prins og María kona
hans, þingmenn, borgarstjórn Kaupmannahafnar og ýmsir mikils metnir
listamenn. Samkoman þótti heppnast vel og fékk lof í dönskum blöðum;
meðal annars hélt Finnur Jónsson erindi, Færeyingar stigu dans og hópur
íslenskra stúdenta flutti íslensk lög og tvísöngva undir stjórn Sigfúsar
Einarssonar. Kvöldið hófst með því að Frederik Schnedler-Petersen, sem
hafði lært hjá meisturum á borð við Niels Gade og Joseph Joachim, stjórn-
aði Tívolíhljómsveitinni, þar sem hann var konsertmeistari og síðar aðal-
stjórnandi, í danska þjóðsöngnum (Det er et yndigt land) og því næst „den
smukke Melodi til den islandske Nationalhymne“ eins og einn blaðadómari
komst að orði og átti þar við Ó, Guð vors lands.8 Nokkrum árum síðar, árið
1910, seldi Sveinbjörn forlaginu Wilhelm Hansen í Kaupmannahöfn öll rétt-
indi að laginu og sama ár kom það út á prenti, útsett fyrir fjórhent píanó
með yfirskriftinni „Islands Nationalhymne“. Því má með nokkrum sanni
segja að Danir hafi fært okkur þjóðsönginn áður en um hann náðist sátt á
heimaslóðum.9