Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Síða 6

Á r n i H e i m i r I n g ó l f s s o n
6 TMM 2016 · 3
Það var árið 1903 að spurningin um það hver ætti að vera þjóðsöngur
Íslendinga varð í fyrsta sinn efni blaðaskrifa. Af þeim má ráða að sitt sýndist
hverjum. Kveikjan var sú að Hornleikarafélag Reykjavíkur hafði leikið
danska konungssönginn, Kong Christian stod ved højen mast, í lok tónleika
sinna á Austurvelli og þótti ýmsum illa til fundið. „Sómir það vel Dönum að
leika það lag síðast, en miður vel Íslendingum,“ ritaði Pétur Zóphóníasson
í umsögn sinni um samspilið. Honum þótti auðséð að í stað danska þjóð-
söngsins ætti að ljúka tónleikum hér á landi með Ó, Guð vors lands eða Eld-
gamla Ísafold, „því það eru þjóðsöngvar vor Íslendinga, þó öllu heldur hið
síðara“.10 Þessu svaraði forsvarsmaður Hornleikarafélagsins og hafnaði því
að Eldgamla Ísafold væri þjóðsöngur Íslendinga þar sem það væri þjóðsöngur
Englands og kæmi því ekki til greina. Þá víkur hann að lagi Sveinbjörns og
segir um það: „Ó, Guð vors lands er fagur lofsöngur okkar Íslendinga og
spilum við það lag oft og iðulega, stundum fyrst og stundum síðast, eftir því
sem okkur dettur í hug, en þjóðsöngur er það ekki.“11
Pétur tók enn til máls og kvað alla viðurkenna að Ó, Guð vors lands væri
„lofsöngur vor“ en skiptar skoðanir væru um það hvort Íslendingar ættu
þjóðsöng eða ekki. Þau rök sem notuð höfðu verið gegn Eldgamla Ísafold, að
það væri einnig þjóðsöngur annarra landa, þóttu honum léttvæg. Þó nefndi
hann að nokkur önnur lög gætu mögulega gegnt slíku hlutverki, til dæmis
Ó, fögur er vor fósturjörð, Eitt er landið ægi girt og Þið þekkið fold með blíðri
brá, „og líti félagið svo á, og leiki eitthvert slíkt lag ætíð síðast, en alltaf sama
lagið, þá sé ég ekkert á móti því, þótt ég fyrir mitt leyti hafi sannfærst um
það, einmitt síðan ég fór til hlítar að hugleiða þetta mál, að „Eldgamla Ísa-
fold“ sé þjóðlag vort.“12
Fyrsta áratug 20. aldar var með öðrum orðum á því allur gangur hvort
lagið, Eldgamla Ísafold eða Ó, Guð vors lands, var flutt undir merkjum
þjóðsöngs. Árið 1903 var Ó, Guð vors lands haft fyrir þjóðsöng á þjóðhátíð
Reykvíkinga í ágúst og sömuleiðis nokkrum dögum síðar á þjóðhátíð í Vest-
mannaeyjum – en þar voru líka sungin Ó, fögur er vor fósturjörð og Eitt er
landið ægi girt, og verður ekki séð að nokkurt þeirra hafi skipað hærri sess
en hin.13 Þegar Hannes Hafstein opnaði landsímann árið 1906 var aftur á
móti sungið Eldgamla Ísafold sem „þjóðsöngur Íslendinga“.14 Í júlímánuði
sama ár héldu íslenskir alþingismenn til Óðinsvéa og var sérstaklega til þess
tekið að í þeirri ferð hafi Ó, Guð vors lands verið „nálega allstaðar spilað og
sungið sem þjóðsöngur Íslands, en Eldgamla Ísafold ekki“.15 Árið 1911 lauk
100 ára minningarhátíð Jóns Sigurðssonar á Seyðisfirði með því að Ó, Guð
vors lands var sungið.16
Árið 1906 áttu Sigfús Blöndal og Þorsteinn Erlingsson í áhugaverðum
skoðanaskiptum um þjóðsöngva og gerðu boðskap kvæðisins Eldgamla Ísa-
fold að umræðuefni sínu. Hafnaríslendingurinn Sigfús minnir á að kvæði
Bjarna Thorarensen sé: