Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Side 5

G o s v i r k n i í í s l e n s k r i k v e n n a b a r á t t u
TMM 2016 · 4 5
Eins og jarðskorpan er samfélagið á stöðugri hreyfingu, það er lifandi ferli
en ekki eitthvað stöðugt og líkt og á flekasamskeytum byggist upp spenna
á kynjasamskeytum samfélagsins. Það gerist vegna núnings eða misgengis á
milli félagslegra breytinga sem breyta aðstæðum kvenna og gamalla menn-
ingarbundinna hugmynda um hlutverk og stöðu kvenna. Þær hugmyndir
breytast mun hægar en yfirborðsgerð samfélagsins. Spennan, sem núningur
á milli þessara fleka mannlífsins orsakar, veldur óróa eða skjálftum og það
safnast í kvikuhólfið. Þegar losnar um spennuna flæðir kvikan upp á yfir-
borðið í formi baráttuhreyfinga kvenna. Það gýs.
Eftir ákveðinn tíma taka gos af þessu tagi enda, ýmist vegna þess að
baráttuhreyfingar ná markmiðum sínum og kvikuhólfið tæmist eða vegna
þess að kvikan leitar annað. Svo fer gosórói aftur að mælast, spennan eykst
og aftur verður gos og þannig koll af kolli. Á þennan veg má líkja kvenna-
baráttunni við eldfjall sem gýs aftur og aftur. Það er í samræmi við þá
skoðun að markmiðum kvennabaráttunnar sé enn ekki náð.
Hin félagslega persóna
Í mannfræði er hin félagslega persóna álitin smækkuð mynd af samfélaginu.
Hún er því mismunandi frá einu samfélagi til annars. Persónan er skilgreind
sem gerandi með ákveðin réttindi og skyldur og þar með stöðu í samfélaginu
sem er almennt viðurkennd. Sömuleiðis er hún viðurkennd sem dómbær.
Mismunandi þættir fléttast saman í gerð persónunnar svo sem kyn, aldur,
starf, menntun, ætterni og fjölskylda og fleira, og er mismunandi eftir sam-
félögum hversu þungt hver þáttur vegur.
Persónan getur endurskapað sjálfa sig með því til dæmis að krefjast nýrra
réttinda sem gefa henni nýja stöðu í samfélaginu. Réttindabarátta kvenna
snýst um að konur una ekki lengur viðtekinni skilgreiningu á því hverjar
þær eru álitnar vera og krefjast nýrra réttinda, tækifæra og hugsunarháttar
sem gefur þeim nýja virkni og gerendahæfni og endurskapar þær sem félags-
legar persónur. Barátta kvenna fyrir kosningarétti og kjörgengi er gott dæmi
um þessa endursköpun. Ef konur öðlast þau réttindi sem þær berjast fyrir og
endurskilgreina sig þannig sem félagslegar persónur hefur það áhrif á sam-
félagið allt enda er persónan skilgreind sem smækkuð mynd af samfélaginu.
Með því að endurskapa konur sem félagslegar persónur endurskapast því
samfélagið, það breytist og það getur leitt til þess að enn þurfi að endurskil-
greina konur sem félagslegar persónur og þannig koll af kolli.5
Fyrsta gos6
Á síðustu áratugum 19. aldar þegar Ísland tekur að iðnvæðast og þéttbýli
að myndast skapast spenna á kynjasamskeytum samfélagsins. Þessar þjóð-
félagsbreytingar höfðu í för með sér breytta stöðu og hlutverk kvenna í