Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Side 6

S i g r í ð u r D ú n a K r i s t m u n d s d ó t t i r
6 TMM 2016 · 4
þéttbýli en aldagamlar hugmyndir og gildi bændasamfélagsins um stöðu
og hlutverk kvenna sem mæður og húsfreyjur létu ekki undan síga enda
fastar í sessi. Misgengi tekur að myndast milli félagslegs veruleika kvenna og
þessara menningarbundnu gilda, konur skynja sig utangarðs og án raddar í
hinu nýja þéttbýlissamfélagi eða sem ófullkomnar félagslegar persónur með
skerta stöðu- og dómhæfni. Einnig berast hugmyndir erlendis frá þar sem
konur bindast samtökum um að útvega konum ný réttindi, einkum réttinn
til menntunar, kosningarétt og kjörgengi, svo þær verði gjaldgengar sem
félagslegar persónur til jafns við karla. Spenna verður á kynjasamskeytum
íslensks samfélags og eldstöð byrjar að myndast.
Gosórói tekur að mælast um 1870 þegar hópur fólks tekur sig saman
um að safna fé til að reisa kvennaskóla í Reykjavík, en enginn skóli er þá í
landinu fyrir konur. Skólinn tekur til starfa árið 1874 og fleiri slíkir skólar
fylgja í kjölfarið. Árið 1885 veldur Bríet Bjarnhéðinsdóttir skjálfta með því
að birta grein um stöðu og réttindi kvenna og aftur 1887 þegar hún heldur
opinbert erindi um sama efni fyrst kvenna. Enn verður skjálfti 1893 þegar
konungur neitar að staðfesta lög um að þær örfáu konur sem fengu kosn-
ingarétt til sveitarstjórna 1882 fengju líka kjörgengi. Rök konungs eru að
fyrst þessar konur hafi ekki sjálfar beðið um þennan rétt yrði hann þeim til
óþurftar. Konur sjá að þær verða sjálfar að berjast fyrir rétti sínum og kvikan
nálgast yfirborðið.
Gos verður þegar Hið íslenska kvenfélag er stofnað 1894, fyrsta félag
kvenna á Íslandi sem hefur réttindi allra kvenna á stefnuskrá; kosningarétt,
kjörgengi og rétt kvenna til framhaldsmenntunar og fjárhagslegs sjálfstæðis.
Stofnun háskóla á Íslandi og bindindi á áfengi eru einnig meðal baráttumála
félagsins. Félagið vinnur ötullega að þessum málefnum fram um aldamótin
1900 en þá dofnar yfir gosinu meðal annars vegna þess að frumkvöðlarnir,
Þorbjörg Sveinsdóttir ljósmóðir og Ólafía Jóhannsdóttir, fósturdóttir hennar,
heltast úr lestinni.
Gosinu er þó engan veginn lokið. Lítið þokast í réttindamálum kvenna
næstu ár og konur eru orðnar óþolinmóðar. Kvikan í kvikuhólfinu bætir á sig
og árið 1907 gýs myndarlega þegar Kvenréttindafélag Íslands er stofnað meðal
annars fyrir forgöngu Bríetar Bjarnhéðinsdóttur. Félagið hefur kosninga-
rétt og kjörgengi kvenna efst á stefnuskrá sinni enda hafði nokkuð þokast í
menntunarmálum kvenna og árið 1900 höfðu giftar konur fengið fjárhagslegt
sjálfstæði. Árið 1907 veitir Alþingi konum í Reykjavík og Hafnar firði tak-
markaðan kosningarétt og kjörgengi til sveitarstjórna og Kven réttindafélagið
með Bríeti í broddi fylkingar bíður ekki boðanna og setur fram kvenna-
framboð til bæjarstjórnar Reykjavíkur 1908. Það gengur vonum framar,
framboðið hlýtur 21,3% atkvæða og fjórar konur kjörnar. Kvennaframboð til
bæjarstjórna koma fram næstu ár og áfram er barist fyrir fullum kosninga-
rétti og kjörgengi kvenna. Gosið er í fullum gangi.
Með stjórnarskrárbreytingum árið 1915 hafa konur fullnaðarsigur í