Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Page 60

Á s t r á ð u r E y s t e i n s s o n
60 TMM 2016 · 4
öld) svífst hann einskis; hikar ekki við að nýta sér annað fólk og tilfinn-
ingar þess. En kannski er hann hinn dæmigerði maður sem er gagntekinn
af baráttunni eða bardaganum (orðið í þýska frumtextanum er „Kampf“
sem teljast má meðal lykilorða í skrifum Kafka) – og kannski er ákveðið sál-
fræðilegt sem og pólitískt raunsæi í þeirri „firringu“ sem Kafka byggir inn
í textann andspænis lesandanum. Hér getur ekki orðið um neina einfalda
samúð að ræða.10
Frásagnarmiðlun Kafka leiðir til þess að lesandinn finnur fyrir eigin
ábyrgð í túlkun sinni á veruleika skáldverksins og „andspænis grundvallar-
spurningum, til dæmis um það hvenær og hvernig hinn valdalausi öðlast
eitthvert vald gagnvart öðrum og hvernig hann nýtir það; um útskúfun og
blóraböggla; um ákvörðunarrétt einstaklings; um það hve landamæri til-
finninga, vinnu, einkalífs og stofnana reynast oft óljósari og flóknari en ráð
er fyrir gert. Síðast en ekki síst um möguleikann að öðlast skýra sýn þegar
svo margt er undir huliðshjúp.“11 Snjórinn í sögunni er þessi hjúpur en jafn-
framt vaknar vitund okkar um allt sem dylst innra með fólki.
Höll í sjónmáli
Í tilvitnuðum texta hér að framan segir að „uppi á hæðinni gnæfði allt frjálst
og létt til himins, að minnsta kosti virtist svo vera héðan að sjá“ og virðist
þetta byggjast á sýn K. á það sem rís upp úr snjóþekjunni – einkum væntan-
lega höllinni sem sagt er að blasi við „með skýrum dráttum í tæru loftinu“.
En næstu orð virðast skekkja myndina:
Öll var höllin, eins og hún blasti við héðan úr fjarska, í samræmi við væntingar
K. Þetta var hvorki gamall riddarakastali né íburðarmikil nútímabygging, heldur
útþanið mannvirki með fáeinum tveggja hæða en fjölmörgum lágreistum bygg-
ingum sem stóðu þétt; hefði maður ekki vitað að þetta var höll, hefði mátt halda að
þarna væri lítil borg. K. sá einungis einn turn, en ekki varð greint hvort hann heyrði
til íbúðarhúsi eða kirkju. Krákuskarar sveimuðu í kringum hann. (15–16)
Er þetta þá „höllin stóra“ og hvernig getur þessi sýn verið „í samræmi við
væntingar K.“? Undan þeirri umsögn er grafið strax í næstu efnisgrein:
K. hélt áfram göngu sinni og hafði augun á höllinni, ekkert annað skipti hann máli.
En þegar nær dró olli höllin honum vonbrigðum, þetta var ekki annað en vesæl
smáborg, þar sem þorpshúsum var hrúgað saman, og hafði það eitt sér til ágætis
að kannski var allt byggt úr steini, en málningin var löngu flögnuð af og steinninn
virtist tekinn að molna. K. minntist lauslega heimabæjar síns, vart stóð hann þessari
svokölluðu höll neitt að baki; væri þetta einungis skoðunarferð hefði verið til lítils
að gerast svo langförull og skynsamlegra hefði verið fyrir hann að vitja loks aftur
hinna gömlu heimkynna, en þangað hafði hann ekki komið lengi. (16)