Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Side 117

„ A l l t a f h á l f o p n a r d y r“
TMM 2016 · 4 117
Þarna er komin ein skilgreining á ljóði en lumar þú á fleirum?
Ja, kannski ekki tæmandi skilgreiningum (sem betur fer!) heldur sjónar-
horni á ljóðtexta í formi skilgreininga, yrðingu sem er ætlað að varpa ljósi á
sérstöðu ljóðtexta, eiginleika þess háttar texta sem aðrir textar hafa ekki etc.
Til dæmis: Ljóðtexti er texti sem ekki er hægt að þýða. Eða kannski aðeins
mildari útgáfa: Ljóðtexti er sá texti sem er erfiðast að þýða.
Svo er önnur skilgreining sem ég skrúfaði saman og hefur stundum virkað
ágætlega á fólk. Hún er svona: Ljóð er myndlist sem dulbýr sig sem tónlist.
Þeirri skilgreiningu má líka snúa við, hún virkar ekki síður þannig: Ljóð er
tónlist sem dulbýr sig sem myndlist.
Síðan eru skilgreiningar sem koma inn á grundvallarskiptingu tungu-
málsins í nytjatexta og bókmenntatexta. Skilgreiningin er þá eitthvað á þessa
leið: ljóð er texti sem notar konnótasjónar-eigindir tungumálsins meir en
nokkrir aðrir textar – samanber það sem var hér fyrr sagt um konnótasjónir.
Svo hef ég verið að spekúlera undanfarið í innstillingu lesandans, það er
að segja beinlínis lestrarhraðanum, hraðainnstillingunni. Ég hef ekki fundið
betri líkingu en gömlu grammófónana þar sem voru þrjár hraðastillingar, 33,
45 og 78 fyrir þessar þrjár tegundir af hljómplötum. Ef við lítum til dæmis á
spennutexta sem er númer eitt drifinn áfram af anekdótunni, þá er hægt að
lesa hann á 78 snúninga hraða. Aðeins vandaðri og flóknari prósi er kannski
á 45 snúningum en ljóð verður að lesa á 33. Þau eru skrifuð fyrir þann les-
hraða. Ef þú spilar ljóð á 78 snúninga stillingu, þá nærðu engu, alls engu! Ef
þú lest semsagt ljóð eins og þú værir að lesa aleinfaldasta spennutexta, þá
virkar þetta bara eins og 33 snúninga plata á 78.
Nú ef þú vilt fá einfalda skilgreiningu á muninum á ljóðtexta og prósa, þá
er ég nýlega búinn að finna hana og er nokkuð sáttur við hana.
Ljóðtexti dansar, prósi er á gönguferð.
Hvort tveggja vísar í líkama á hreyfingu, önnur hreyfingin er alltaf frá a til
b og b til c og þannig áfram, dansinn er hreyfing í stjörnu út frá ákveðnum
stað og það er verið að hlusta á tónlist, hún ræður för, en líka hugmyndir út
frá kjarna, aftur að kjarna, enn í burtu frá kjarna etc. Eru ekki ljóð þannig?
Ég bara spyr.
En hlutverk ljóðsins?
Hlutverk ljóðsins er númer eitt að vera í fleirtölu, ekki eintölu. LjóðIÐ er
ekki til, það eru bara til ljóð í fleirtölu. Sem þýðir hvað? Sem þýðir til dæmis
að þetta er texti sem er ætlað að bera hinu einstaka í tungumálinu vitni, hinu
einstaka í manninum, hinum staka manni, hinum staka texta.
Annars er ég alltaf hrifinn af skilgreiningu sem hinn dásamlegi enski
súrrealisti, skáldið David Gascoyne (1916–2001) kom með þegar blaðamaður
spurði hann að þessu á Ljóðlistarhátíðinni í Reykjavík 1985. Hann sagði eitt-
hvað á þá leið að hlutverk ljóða væri að afstýra því að við dræpum okkur. Mér