Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Page 134

U m s a g n i r u m b æ k u r
134 TMM 2016 · 4
sögum Ólafs og tala um ofdramb, eða
hubris, en líklega er nærtækara að skoða
örlög sögupersónanna í ljósi þeirrar
gagnrýni á hefðbundnar hugmyndir um
ríkjandi karlmennsku sem gengur eins
og rauður þráður í gegnum höfundar-
verk Ólafs Gunnarssonar, allt frá ann-
arri skáldsögu hans, Ljóstolli, sem kom
út árið 1980. Þessi gagnrýni er sett fram
á kröftugan, stundum næstum yfirdrif-
inn hátt. Það er eitthvað tröllslegt við
karlana í sögum Ólafs, þeir eru líkam-
lega sterkir og áhugamál þeirra tengjast
hefðbundinni, ýktri karlmennsku,
hnefaleikar, kraftlyftingar, bílar og við-
skipti. Þrátt fyrir ytri stærð valda þeir
ekki hlutverki sínu, þeir kikna og
brotna, undan ábyrgð, eigin draumum
og væntingum, og síðast en ekki síst
andspænis konum. Þetta á við næstum
alla karlana í Syndaranum, þeir glata
öllu sínu; ef ekki lífinu, þá að minnsta
kosti veraldargengi sínu og/eða orð-
spori.
Hvergi birtist þetta skýrar en í per-
sónu Illuga sjálfs og hér gerist nokkuð
óvænt. Athafnasemi og einæði Illuga
fær útrás í listinni en sú sköpun virðist
ekki göfga hann á nokkurn hátt. Rétt
eins og athafnasemi annarra karla í
sögu Ólafs hefur list Illuga ekkert mark-
mið annað en að upphefja hann sjálfan
og veita honum útrás. Þótt viðfangsefn-
in séu söguleg og pólitísk er það nánast
aukaatriði; það sem öllu máli skiptir er
hvernig honum tekst að ganga á hólm
við meistara fyrri alda og um leið að
skara fram úr samtímamönnum sínum í
listinni.
Athafnasemin, hvort sem er á sviði
viðskipta eða lista, snertir konurnar í
sögunni með ólíkum hætti. Blaðakonan
Helga heillast af Illuga sem málara, ekki
sem karlmanni, honum til sárra von-
brigða. Hún gerist lærisveinn hans,
byrjar á að blanda liti „eins og gert var á
miðöldum“ en fer fljótlega að aðstoða
við að mála einstaka fleti á málverkum
og málar jafnvel sjálfstætt verk sem Ill-
ugi merkir sér og selur. Smám saman fer
hún að líkjast meistara sínum. Ofkeyrsla
við vinnu fyrir hann virðist ástæða þess
að hún missir fóstur og undir lok sög-
unnar kemur í ljós að hún hefur „smit-
ast“ af Illuga, rétt eins og hann er hún á
valdi listarinnar á kostnað lífsins og
jafnvel samlíðunar með öðrum. Hún
bjargast naumlega úr hótelbruna í New
York þegar hún reynir að forða málverki
eftir Illuga. Það síðasta sem við sjáum til
hennar í sögunni er þegar hún stendur á
stéttinni fyrir utan brennandi hótelið:
Allt í einu æpti fólk og benti á hótelið.
Kona hékk á handriði á sjöttu hæð og
eldurinn stóð út á svalirnar. Sér þvert um
geð sá Helga þennan atburð fyrir sér sem
málverk. (394)
Öðru máli gegnir um aðalkvenpersónu
sögunnar, Kolbrúnu. Í sögulok stendur
hún með pálmann í höndunum, gift
hinum atkvæðalitla bróður Illuga, við-
skiptamanninum Karli. Síðasta myndin
af henni sem birtist lesandanum er
þegar hún hefur náð tökum á verslunar-
keðju sem tengdafaðir hennar stofnaði
með dugnaði í viðskiptum: „Enda var
hún kosin viðskiptakona ársins, og var
fegurri en nokkru sinni fyrr á forsíðu
Frjálsrar verslunar, með nýfæddan son
sinn í fanginu.“ (374) Þessi madonnu-
mynd af Kolbrúnu í málgagni Mamm-
ons er raunar nokkuð tvíbent eins og
raunar öll lýsing hennar í sögunni. Hún
minnir oft á Sigrúnu, aðalpersónu Vetr-
arferðarinnar, sem einnig vinnur sigur
á karlveldinu í viðskiptum. Báðar hafa
glatað fjölskyldum sínum en eignast
nýjar og mikinn auð.
Kolbrún á það líka sameiginlegt með
Sigrúnu að hún svífst einskis og karlar
óttast hana. Þegar Illugi mætir henni á