Orð og tunga - 2021, Blaðsíða 64

Ásta Svavarsdóttir: Málnotkun í fjölskyldubréfum 53
tíð hélt fast við myndirnar hef og hefur í skrifum sínum, sennilega í
samræmi við sitt daglega mál.
Tvennt kemur til greina við túlkun niðurstaðnanna hvað varðar
Klemens og Guðnýju: Dreifingin gæti bent til þess að tilbrigðin séu
leifar af áðurnefndu millistigi í beygingarþróuninni en þá hefði mátt
búast við að þess gætti líka hjá Guðrúnu. Þess vegna er líklegra að þær
séu merki um áhrif málstöðlunar þótt hún hafi gengið miklum mun
skemmra en hjá Finni. Samanburður á eldri og yngri bréfum þeirra
sýnir reyndar þróun í átt til aukinnar notkunar á myndunum hefi og
hefir. Í bréfunum sem Klemens skrifaði Finni á árum sínum í Lærða
skólanum eru engin dæmi um þær en í bréfum rituðum um og upp
úr aldamótum, þegar hann sat á alþingi og var orðinn sýslumaður,
bæjarfógeti og heimilisfaðir á Akureyri, notaði hann þær í 35% tilvika.
Guðný notaði hefi og hefir samanlagt í 8% tilvika í eldri bréfum til föður
síns og Finns en í þeim yngri er hlutfall þeirra talsvert hærra (24%).
Hún er eina systirin sem fékk formlega menntun með veru sinni í
Kvennaskólanum veturinn 1881−1882 og þótt skólaganga hennar hafi
verið æði stutt í samanburði við bræðurna kann hún að hafa haft áhrif
á hugmyndir hennar og málnotkun. Yngri bréfin skrifaði hún sem
margra barna móðir og húsmóðir á stóru sýslumannsheimili. Þau
voru því bæði, Klemens og Guðný, komin í embættismannastétt á
Íslandi á ritunartíma yngri bréfanna í úrvalinu og staða þeirra kann að
hafa ýtt undir notkun orðmynda sem þóttu æskilegri í ritmáli, a.m.k.
að mati sumra málsmetandi manna, þótt þær yrðu aldrei ríkjandi í
bréfum þeirra.
Eins og áður sagði voru tiltölulega fá dæmi í bréfaúrvalinu frá
Sigurjónu, miklum mun færri en í bréfum hinna systkinanna. Í bréfa­
safninu eru þó fleiri bréf frá henni, alls 23 bréf (að úrvalinu með­
töldu), öll til föður hennar, og í þeim eru 57 dæmi um nútíð eintölu af
hafa. Afbrigðin hefi og hefir eru samanlagt 63% af dæmunum og hvor
mynd um sig hefur líka vinninginn: Í 1. persónu er hefi notuð í 53%
tilvika (9 af 17 dæmum) og hefir er 68% dæma um 2. og 3. persónu
(17 af 30 dæmum). Aukinn efniviður staðfestir því þá niðurstöðu
(sjá Töflu 2) að í máli Sigurjónu hafi verið veruleg tilbrigði í nútíð
sagnarinnar hafa og að hún hafi notað afbrigðin hefi og hefir í ríkari
mæli en hin systkinin að frátöldum Finni á yngri árum. Notkun Finns
má sennilega rekja til meðvitaðrar málstöðlunar en sú skýring virkar
ekki trúlega í tilviki Sigurjónu. Hjá henni virðist liggja beinast við
að telja að tilbrigðin í bréfunum endurspegli einfaldlega tilbrigði í
daglegu máli hennar. Ef svo er gæti munurinn á milli Sigurjónu og
tunga_23.indb 53 16.06.2021 17:06:49