Orð og tunga - 2021, Blaðsíða 65

54 Orð og tunga
hinna systkinanna bent til mismunandi útbreiðslu og dreifingar
afbrigðanna eftir landshlutum því öfugt við hálfsystkini sín var
Sigurjóna fædd og uppalin norðanlands og bjó þar mestalla ævi. Það
er a.m.k. ómaksins vert að skoða þann möguleika nánar með því að
bera Sigurjónu saman við aðra bréfritara af svipuðum slóðum.
Nærtækt var að bera Sigurjónu saman við móður hálfsystkina
hennar, Önnu Guðrúnu Eiríksdóttur (1828−1881), sem var alin upp
á svipuðum slóðum og bjó þar fram undir fertugt. Í bréfum henn ar
til Finns eru 61% dæma um nútíðarmyndirnar hefi og hefir saman­
lagt, áþekkt hlutfall og hjá Sigurjónu. Hjá báðum er myndin hefir
ríkjandi í 2. og 3. persónu (67% í öllum bréfum Sigurjónu og 78%
hjá Önnu Guðrúnu). Í 1. persónu eru hef og hefur ámóta algengar í
bréfum Sigurjónu en hjá Önnu Guðrúnu er myndin hef greinilega
ríkjandi (78%). Þess má geta að bréf hennar eru miklum mun meiri að
vöxtum en bréf Sigurjónu og að sama skapi eru fleiri dæmi um nútíð
sagnarinnar að baki hlutfallstölunum (alls 242).
Líkindi í notkun þessara tveggja norðlensku kvenna á nútíðar­
myndum sagnarinnar hafa í samanburði við hina málhafana gætu bent
til þess að útbreiðsla afbrigðanna hefi og hefir hafi að einhverju leyti
verið landshlutabundin. Það þótti því áhugavert að skoða hvort greina
mætti slíkan mun á dreifingu þeirra í bréfasafninu í heild. Ákveðið var
að athuga þetta með því að bera saman öll bréf skrifuð annars vegar
af fólki af Norðurlandi (Eyjafirði og Suður­Þingeyjarsýslu) og hins
vegar af Suðvesturlandi (frá Árnessýslu vestur í Borgarfjörð). Fljótlega
kom í ljós að efniviðurinn í bréfasafninu dreifist mjög mismunandi
eftir landshlutum og grundvöllur slíks samanburðar því ekki eins og
best væri á kosið. Af suðvestanverðu landinu voru bæði færri bréf og
færri bréfritarar (127 bréf frá 23 skrifurum) en af Norðurlandi (226
bréf frá 61 skrifara)9 jafnvel þótt afmörkun fyrrnefnda svæðisins væri
höfð rúm. Fjöldi dæma um nútíðarmyndir hafa í eintölu á svæðunum
tveimur var að sama skapi mismikill (270 á móti 860). Á heildina litið
reyndust myndirnar hef og hefur vera ríkjandi á báðum svæðunum en
hlutur hefi og hefir var líka allnokkur, meiri á norðanverðu landinu
(27%) en suðvestan til (15%). Dreifing afbrigðanna er sýnd í Töflu 4.
9 Uppruni miðaðist við upprunaslóðir bréfritara eins og þær eru skráðar í gagna­
safninu. Ef þær upplýsingar vantaði en fæðingarstaður bréfritara og ritunarstaður
bréfs voru í sama landshluta var það talið jafngilt. Bréfum sem rituð voru erlendis
og bréfum frá börnum Jóns Borgfirðings, þ.e.a.s. þeim bréfriturum sem eru í
forgrunni í rannsókninni, var sleppt.
tunga_23.indb 54 16.06.2021 17:06:49