Orð og tunga - 2021, Blaðsíða 74

Ásta Svavarsdóttir: Málnotkun í fjölskyldubréfum 63
5 Samantekt og niðurlagsorð
Þau tvö atriði sem athuguð voru eru ólík, þess vegna varð að nálgast
þau með ólíkum aðferðum og þar af leiðandi ekki einfaldlega hægt að
spyrða niðurstöðurnar saman. Dreifing afbrigðanna í nútíð sagnar­
innar hafa bentu til þess að þar hefði a.m.k. tvennt áhrif. Í fyrsta lagi
voru skýr merki þess að hún gæti ráðist af áhrifum málstöðlunar,
sérstaklega í bréfum Finns þar sem hefi og hefir voru ríkjandi í eldri
bréfum en hef og hefur í þeim yngri. Það bendir til meðvitaðrar
ákvörðunar um það hvaða myndir hann notaði í ritmáli og að hann
hafi skipt um skoðun á því hvort munstrið væri æskilegra þegar
fram í sótti. Önnur skrif hans staðfesta þá túlkun. Notkun hans á
hefi og hefir á yngri árum hefur sennilega verið fyrir áhrif frá þeirri
skoðun að þær myndir væru eldri og þess vegna æskilegri en hinar
og hennar kann einnig að gæta í málnotkun Klemensar og Guðnýjar
þar sem þeim bregður fyrir. Þau þrjú fengu öll einhverja formlega
menntun í skóla og það gæti skýrt muninn á þeim og Guðrúnu sem
notar hef og hefur að staðaldri. Í öðru lagi eru vísbendingar um að
dreifing afbrigðanna hafi að einhverju leyti verið landshlutabundin
þótt augljóslega væru líka mikil tilbrigði í máli einstaklinga óháð
uppruna. Hjá alsystkinunum, sem voru að mestu eða öllu leyti alin
upp í Reykjavík og bjuggu þar fram til fullorðinsára eða lengur, voru
myndirnar hef og hefur ríkjandi nema hjá Finni á ákveðnu æviskeiði
eins og áður segir. Í bréfum Sigurjónu eru aftur á móti mikil tilbrigði.
Þar eru myndirnar hefi og hefir ráðandi þótt hinar komi líka oft fyrir og
í hennar tilviki virðist ekki trúverðugt að skýra i­myndirnar sem áhrif
málstöðlunar eins og hjá Finni. Hún hafði allt annan bakgrunn en hin
systkinin og eitt af því sem greinir þau skýrt að er að hún var fædd og
uppalinn á Norðurlandi og bjó þar nánast alla ævi. Samanburður milli
Sigurjónu og annarra norðlenskra bréfritara sýnir áþekka dreifingu
afbrigðanna og samanburður bréfritara af norðan­ og suðvestanverðu
landinu bendir líka til þess að myndirnar hefi og hefir hafi verið tíðari
á Norðurlandi. Þarna eru því vísbendingar um að eldri myndirnar
gætu hafa lifað lengur í máli almennings fyrir norðan þótt það þyrfti
að skoða betur. Ef þetta er rétt þá hafa fleiri en einn þáttur áhrif á
dreifingu beygingarafbrigðanna í nútíð sagnarinnar hafa.
Þótt amast hafi verið við erlendum máláhrifum gætir þeirra tals­
vert í bréfum systkinanna og þar virðist kunnátta í erlendum málum
og tengsl við útlönd vera helsti áhrifaþátturinn en einnig búseta í bæ
eða sveit. Aðkomuorð koma hlutfallslega oftast fyrir hjá bræðrunum,
tunga_23.indb 63 16.06.2021 17:06:49