Saga - 2013, Blaðsíða 147

ekki þróast frá sameiginlegum rituðum frumtexta heldur verið skrá-
settir sérstaklega fyrir hvert þing. Má sjá að ýmis ákvæði hafa upp-
haflega verið málamiðlun milli þess sem almennt gilti í kirkjunni og
þess sem hlýtur að hafa verið eldri venja, t.d. hve auðvelt var að slíta
hjónabandi.
Ýmislegt í norsku kristinréttunum er fornlegra en í Grágás enda
hafa þeir verið færðir í letur fyrr, væntanlega fyrir 1100, þó einnig
megi ætla að við fyrstu skrásetningu hafi flotið með gamlar klausur
úr munnlegri geymd. Mest er af fornlegu efni í kristinrétti austan-
fjalls, einkum Borgarþings, en minnst í Frostaþingslögum þar sem
erkibiskup hafði besta aðstöðu til að beita sér fyrir endurskoðun
úreltra kirkjulaga.
eftir upphaflega skrásetningu hafa norsku kristindómsbálkarnir
þróast, rétt eins og kristinna laga þáttur Grágásar, í safn af ákvæð -
um sem hljóta að vera misgömul og hafa aldrei öll í senn verið virk
lög.7 Þannig er t.d. vel mögulegt, þó að Borgarþingslög séu í heild
hin fornlegustu í Noregi, að einhver ákvæði þeirra séu frá 12. og
jafnvel 13. öld og þá jafnvel yngri en samsvarandi reglur í öðrum
lögum. Skrifarar eða ritstjórar lagahandritanna hafa að einhverju
leyti fellt brott úrelt ákvæði forrita sinna en ekki til hlítar,
annaðhvort af vangá eða þeim hefur þótt viðeigandi að halda þeim
til haga. engar beinar heimildir eru um breytingar á þessum lögum
fyrr en í stjórnartíð Magnúsar konungs erlingssonar. Honum eru
eignuð viss nýmæli, m.a. um breytingar á konungserfðum, en
ákvæði um þær tilheyrðu kristinrétti. er vafalaust rétt að Magnús —
eða öllu heldur faðir hans, erlingur jarl, í samstarfi við eystein erki-
biskup — hefur gengist fyrir þeim breytingum, og þá í tengslum við
krýningu Magnúsar 1163. Upp úr því er líklegt að erkibiskup hafi
ýtt undir frekari endurskoðun á kristinrétti lögþinganna. Svo mikið
er víst að kristindómsbálkur Gulaþingslaga var yfirfarinn og skrá-
settur í nýrri gerð, kenndri við Magnús konung. eldri gerðina
fylgir bölvun barni? 145
7 Ég lærði af Orra vésteinssyni (The Christianization of Iceland. Priests, Power, and
Social Change 1000–1300 (Oxford: Oxford University Press 2000)) hve mikilvægt
er að nota kristinna laga þátt með þetta sjónarmið í huga. Mína eigin æfingu í
að beita því birti ég í greinarstúfi: „Thin on the Ground. Legal evidence of the
Availability of Priests in 12th Century Iceland“. Church Centres. Church Centres
in Iceland from the 11th to the 13th Century and their Parallels in other Countries. Rit
[Snorrastofu] 2. Ritstj. Helgi Þorláksson (Reykholt: Snorrastofa 2005), bls. 95–
102. else Mundal (Barneutbering, bls. 14) leggur einnig áherslu á möguleika þess-
arar aðferðar.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 145