Saga - 2013, Page 212

áttina að greiningu á samfélagslegu hlutverki silfurs.
2) Dánarbú hafa ekki verið nýtt sem vert væri í þessari rannsókn, og er
það miður. Nokkuð er í bókinni um fullyrðingar á borð við þessar: „það var
einkum meðal presta og embættismanna að finna mætti silfur að einhverju
magni fyrrum… Þó voru til alþýðuheimili þar sem finna mátti sitthvað af
gömlu erfðasilfri“ (bls. 42); „Margar konur fyrirmanna og auðmanna á 19.
öld áttu umtalsvert af kvensilfri“ (bls. 233); „Hringar voru tæpast til meðal
alþýðu manna fyrr en á síðari tímum“ (bls. 273); „Hnífar og gafflar voru
lengi fátíðir meðal almennings hér eins og annars staðar“ (bls. 309).
Æviminningar eru nýttar sem vitnisburður um borðbúnað, hnífapör og leir-
diska (bls. 279), annálar um kaffisilfur (bls. 284 og 376) og úttektir kirkna í
miklum mæli um silfurgripi (bls. 86–88, 165–166 og 222–223), auk þess sem
sá heimildaflokkur er vandlega útskýrður (bls. 162). Þetta er gott og blessað,
svo langt sem það nær, en dánarbú og skiptabækur hefðu leyft miklu fyllri
og nákvæmari niðurstöður um heimilin í landinu, því þar birtast skrár yfir
eftirlátna fjármuni einstaklinga af öllum stigum. Skiptabók Skagafjarðar -
sýslu fyrir árin 1867–1883 er notuð um silfurskeiðar og fleira í dánarbúi árið
1871 (bls. 43) og aftur um starfsheitið „gullsmiður“ við skipti árið 1860 (bls.
50). Um eigur Jóns Arnórssonar sýslumanns að honum látnum árið 1792 er
vísað til handritsins Lbs. 20 fol. (bls. 307). Um fáein dánarbú er vísað í smiðju
séra Friðriks eggerz (bls. 40–41, 43 og 313), ævisögu Magnúsar ketilssonar
(bls. 41) og grein eftir Þórð Tómasson (bls. 103 og 113). Þetta hefði átt að
vekja forvitni höfundar um þennan heimildaflokk. Silfur var fjárfesting,
ekkert síður en jarðir, og áberandi mikið er af því í dánarbúum íslenskrar
yfirstéttar fram á fyrstu áratugi 19. aldar. Þannig skildi séra Jón Jónsson á
Gilsbakka eftir sig yfir 100 ríkisdala virði í smíðuðu silfri árið 1797, þar á
meðal tólf silfur skeiðar, tvö pör silfurskeftra borðhnífa, silfurkönnu sem vó
30 lóð (næstum hálft kíló), stóran bikar með gylltum skildi, tvö fótastaup,
þrjár hálsfestar, sex gyllta svuntuhnappa og forgyllt fílagransbelti, auk átján
gylltra víravirkisermaknappa með laufum og tuttugu til viðbótar sem voru
snúnir en ógylltir (Þjóðskjalasafn Íslands. Sýsluskjalasafn. Borgarfjarðar- og
Mýrasýsla eD2/36. Dánarbú klerka í Mýrasýslu 1740–1829, örk 10, bls. 158).
eins átti prestsdóttirin Halldóra kolbeinsdóttir, húsfreyja í kalmanstungu,
allnokkurt silfur þegar hún lést árið 1807: silfurskeiðar, silfurkönnu sem vó
15 lóð og silfurstaup, hálsfesti, beltispör, silfurbelti og hnappa af ýmsum
stærðum, en þar að auki fingurbaug af gulli (Borgarfjarðar- og Mýrasýsla
eD3/1, 2. Skiptabók Mýrasýslu 1806–1828, bls. 17–18). Í þeirri dánarbús-
uppskrift er silfur mælt í lóðum og fiskum, nokkuð sem Þór hefur líka rekist
á í gögnum og ályktað sem svo að fiskarnir væru misritun fyrir kvint (bls.
187n), en þeir hafa fremur verið samheiti. Mörg þúsund skrár yfir eftirlátnar
eigur alþýðufólks eru líka varðveittar í Þjóðskjalasafni og vandalítið hefði
verið að fletta þeim í einhverjum mæli, þó ekki væri nema rétt til að birta
sýnishorn, svo sem á þá leið að árið 1810 hafi Hallgrímur Sigmundsson í
ritdómar210
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 210