Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Page 98

101
vegna þess hve langur tími leið milli þess að meintur glæpur átti sér stað
þar til málið rataði til dómstóla sem og um trúverðugleika vitnanna.
Málavextir voru raktir í kirkjuannál ársins 1747 af danska biskupnum Erik
Pontoppidan.7 Nú á dögum erum við ekki í stöðu til að fullyrða að dóms­
morð hafi verið framið. En þrátt fyrir það hefur sagan af prestinum, sem
var hugsanlega ranglega dæmdur, enn umtalsvert aðdráttarafl. Það að
Blicher skyldi að 200 árum liðnum heyra fólk ræða málið sín á milli ber
vott um að sagan hafi lifað góðu lífi í vitund dansks almennings.
En Blicher rekur ekki aðeins málavexti. Hann tekur hráar sögulegar
staðreyndir og breytir þeim í nútímalega heimspekilega frásögn um lög
og rétt. Með því að taka afstöðu til hver hafi verið sannleikurinn í málinu
snýr hann upp á sögufléttuna svo um munar. Samkvæmt frásögn Blichers
er presturinn ranglega ásakaður og dæmdur og þar með er aftakan dóms­
morð. Einnig skiptir máli að meginhluti frásagnarinnar er lagður í munn
nýskipuðum dómara sem, eins og venja var á 17. öld, er einnig amtmaður
og ber því jafnframt ábyrgð á almennri löggæslu. Dómarinn heitir Eiríkur
Sörensen og er frásögn hans kynnt sem dagbókarskrif þrátt fyrir að text­
anum sé ekki skipað niður eftir dögum. Sagan er því sérkennileg blanda
af bókmenntagreinum, þar koma meðal annars saman glæpasaga og dag­
bókarannáll. Titill verksins vísar til fórnarlambsins en að ýmsu leyti er
sögumaðurinn, það er dómarinn, aðalpersóna hennar. Styrkur verksins
liggur ekki síst í blæbrigðaríkri (sjálfs)mynd hans.
Dómarinn og sögumaðurinn Eiríkur er einn af mörgum vafasömum
fulltrúum réttlætisins sem fræðimenn á sviði laga og bókmennta hafa lengi
fengist við, jafnvel þótt hann skeri sig líka úr að sumu leyti. Honum er
ekki lýst sem valdsmannslegum holdgervingi laganna, eins og við rek­
umst gjarnan á í eldri bókmenntum, til dæmis í tilviki Kreons í Antígónu.
Hann er ekki heldur slóttugur ræðuskörungur, líkt og hr. Jaggers sem vill
fá „sannanir fyrir öllu“ í Great Expectations (Glæstum vonum) eftir Dickens.
Eiríkur er einnig ólíkur rannsóknarlögreglumanninum úr Glæpi og refsingu
7 Sbr. Erik Pontoppidan, Annales ecclesiæ Danicæ diplomat ici frá 1747. Hins vegar
hefur skapast nokkur umræða um hvaðan Blicher hafi fengið upprunalegan inn­
blástur að verkinu. Til dæmis hefur Peter Garde, með hliðsjón af skrifum Pauls
Skadhauge í Aarhus Stiftstidende 22. og 23. nóvember árið 1945, sagt að það sé
möguleiki að Blicher hafi í raun orðið fyrir áhrifum af smásögunni „Nemesis, eller
Sandheden kommer for Dagen“ („óvinir, eða Sannleikurinn kemur í ljós“) eftir
Louise Hegermann­Lindencrone sem birtist fyrst í tímaritinu Gefion árið 1827, en
í sama tölublaði átti Blicher þrjú ljóð og því er hægt að leiða líkur að því að hann
hafi lesið söguna. Sjá: Peter Garde, Dommerens litteraturhistorie, bls. 132.
LöG OG BóKMENNTIR Í DöNSKU SAMHENGI