Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2021, Blaðsíða 210
RANNSÓKNIR Á STAFRÆNU MÁLSAMBÝLI …
209
Hér hafa verið reifaðar niðurstöður viðhorfakannana frá undanförnum
árum og áratugum. Þær leggja hver með sínum hætti fram mikilvægan skerf
til greiningar á íslenskri málmenningu hvað varðar viðhorf, en eins og fram
hefur komið eru viðhorf einn meginþráðanna í málstefnu samkvæmt þeim
hugmyndum Spolskys sem hér er fylgt.
2.4 Málstýring
Þriðji meginþráðurinn í málstefnugreiningu Spolskys er málstýring (e. lang-
uage management), það er viðleitni stjórnvalda, stofnana og einstaklinga til
að hafa áhrif á málhegðun og málviðhorf annarra: „tilraunir til að hafa bein
áhrif á stöðu og notkun tungumála. Ég kalla það málstýringu þegar ein-
staklingur eða hópur fólks stýrir slíkum inngripum (ég kýs að nota heitið
language management (ísl. málstýring) fremur en [language] planning (ísl.
málstýring), [language] engineering, (ísl. málstýring) eða [language] treatment
(ísl. málstýring).“28 Hér má undirstrika enn og aftur að málstýring, sam-
kvæmt kenningu Spolskys sem gengið er út frá, getur ekki verið nema einn
þáttur málstefnunnar eins og hún er í reynd í viðkomandi samfélagi. Því
verður að setja rannsóknir á málstýringarviðleitni í samhengi við hina tvo
málstefnuþættina:
Það á við um alla félagshópa að beinna og sýnilegra tilrauna til mál-
stýringar getur ýmist orðið vart meðal þeirra eða ekki, en hjá þeim
má hins vegar almennt finna einhvers konar hugmyndafræðileg
sjónarmið, eitt eða fleiri, um hvað teljist viðeigandi málnotkun eða
málhegðun, og svo sannarlega eru síðan á ferðinni málhegðunar-
mynstur sem eru sýnileg þótt þau geti verið óregluleg og breytileg.
Það að rannsaka einn þátt málstefnu en hunsa hina tvo þættina
leiðir til þess að sjónarhornið verður mjög ófullkomið og bjagað.29
Hin dulda og óopinbera málstýring jafnt sem hin sýnilega og opinbera mál-
stýring á Íslandi hefur meðal annars beinst gegn notkun erlendra orða í ís-
lensku samhengi, og (einkum í opinberum málstýringarskjölum) jafnframt
gegn því að enska verði einráð á tilteknum notkunarsviðum. Málstefnuskjöl
á borð við íslenska málstefnu 2009,30 lög um stöðu íslenskrar tungu og ís-
virðist sem aukin ítök ensku hafi jafnvel eflt vilja Íslendinga til að viðhalda og hlúa
að málinu sínu, jafnt hjá ungum sem öldnum“, bls. 113.
28 Bernard Spolsky, Language Policy, bls. 8. APK þýddi tilvitnunina.
29 Sama rit, bls. 39–40. APK þýddi tilvitnunina.
30 Íslenska til alls. Tillögur Íslenskrar málnefndar að íslenskri málstefnu samþykktar á Alþingi
12. mars 2009, Reykjavík: Mennta- og menningarmálaráðuneytið, 2009.