Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2021, Blaðsíða 214
RANNSÓKNIR Á STAFRÆNU MÁLSAMBÝLI …
213
Auk hinnar hefðbundnu og vaxandi tilhneigingar til stöðustýringar sem
rædd var hér á undan og enn er veigamikið áhersluatriði í hinni opinberu
málstýringarviðleitni hefur, sem fyrr segir, einnig mátt merkja greinilegri
viðleitni en fyrr af hálfu hins opinbera til virðingarstýringar. Þessi staðhæf-
ing er rædd nánar og rökstudd hér á eftir.
Þegar horft er til aukins enskuáreitis á íslenska málnotendur og notkunar
ensku á fleiri samfélagssviðum en áður er ljóst að málstýrendum er nauð-
synlegt að hafa sem skýrasta mynd af viðhorfum málnotenda til málanna
tveggja og sambands þeirra. Í þessu sambandi er hér ekki endilega átt við
hverfula sýn sem stýrir málvali í tilviljunarkenndum aðstæðum einstakra
málnotenda frá degi til dags heldur fyrst og fremst stóru myndina og hvern-
ig viðhorf til ensku annars vegar og íslensku hins vegar kunna að festa sig í
sessi í málmenningunni og hafa mögulega varanleg áhrif á málhegðun þegar
fram í sækir. átt er við það sem nefna mætti rótgróna virðingu (e. prestige)
sem verður ofan á í málmenningunni í kjölfar þess að tiltekin viðhorf verða
útbreidd. Málstýring á því sviði beinist þá að félagssálfræðilegum þáttum á
borð við tungumálavitund (e. language awareness), viðhorf, ímynd (e. image)
og virðingu. Í málræktarfræði hefur hugtakið virðingarstýring einkum verið
haft um það þegar reynt er að hafa þau áhrif á málviðhorf í tilteknu málsam-
félagi að litið verði jákvæðari augum á tiltekið tungumál eða málbrigði.39
Með hugtakinu virðingarstýring er þá vísað til einhverra þeirra aðgerða sem
ætlað er að hafa áhrif á viðhorfin í samfélaginu og að skapa jákvætt andrúms-
loft og góðan jarðveg fyrir málstýringarviðleitni á hinum málstýringarsvið-
unum, og þá einkum varðandi form tungumálsins og stöðu þess.40
Hugtökin virðing og viðhorf eru talin nátengd41 og hér verður farið eftir
greiningu Agers42 þar sem segir að virðing leiði af þeim viðhorfum sem
ríkja.43 Virðingarstýring felur sem sé í sér að leitast er við að breyta viðhorf-
um. Oftast hefur hugtakið einkum vísað til viðhorfa til innbyrðis stöðu mála
39 Sjá til dæmis Juliu Sallabank, „From language documentation to language plann-
ing: not necessarily a direct route“, Potentials of Language Documentation: Methods,
Analyses, and Utilization, ritstj. Frank Seifart, Geoffrey Haig, nikolaus P. Himmel-
mann, Dagmar Jung, Anna Margetts og Paul Trilsbeek, Honolulu: University of
Hawai’i Press, 2012, bls. 118–125.
40 Harald Haarmann, „language planning in the light of a general theory of lang-
uage“, bls. 105.
41 Sjá t.d. Kristínu lenu Þorvaldsdóttur, „Málstýring íslenska táknmálsins“.
42 Dennis Ager, „Image and Prestige Planning“, Current Issues in Language Planning, 6:
1/2005, bls. 1–43.
43 Sama rit, bls. 9.