Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2021, Blaðsíða 255

SIgRÚn MARgRéT gUðMUnDSDóTTIR
254
hússins þegar hún rannsakar bókasafn heimilisins. Bókasafnið er mikilvægt
rými í skáldsögum og kvikmyndum um reimleikahús. Þar er saga hússins/
ættarinnar geymd – eða fjölskyldusagan – eins og í The Haunting of Hill
House eftir Shirley Jackson. Bækurnar í húsinu í Hálendinu láta einnig sitt-
hvað uppi um grunninn sem sjálfsmynd íbúa þess byggir á – nokkurs konar
„endurvarp liðinna alda“ svo vísað sé til orða Kings hér að ofan:92 „Í einni
hillunni voru íslenskar bækur eftir dr. Helga Pjeturss, Sigurð nordal, Al-
exander Jóhannesson, þýðingar á Hómerskviðum og skáldsögur eftir Einar
H. Kvaran og gunnar gunnarsson.“ (110–111) Það er gjarnan kvenhetjan
sem grefur upp leyndarmálið sem býr að baki hryllingi sögunnar og það á
Anna sameiginlegt með fleiri konum sem lokast inni í gotneskum reimleika-
húsum.93 Í þriðja og síðasta bindi bókarinnar Íslenskir viðskiptamenn finnur
hún umfjöllun um eiganda hússins, Kjartan Aðalsteinsson. Af bókinni að
dæma tilheyrði hann forréttindaaðli landsins sem hafði verið valdamikill
92 guðni Elísson veltir upp þeirri spurningu „hvort finna megi eitthvað í rótgróinni
sjálfsmynd Íslendinga sem skýrt geti þá orsakaþætti sem leiddu til hrunsins“, til
dæmis vegna þess að orðræða íslensku útrásarinnar er sótt í miðaldabókmenntir.
Hann telur að líklega megi rekja þessa „sögusýn til sjálfstæðisbaráttu Íslendinga og
þjóðernisskilnings sem birtist í ljóðlist rómantísku skáldanna og útrásarskálda ís-
lenskrar nýrómantíkur sem upphófu ofurmennið í ljóðum sínum. Einnig má nefna
sögulegar skáldsögur gunnars gunnarssonar frá árunum milli heimsstyrjalda og Ís-
lenska menningu Sigurðar nordal“ (Sjá „Vogun vinnur … Hvar liggja rætur íslenska
fjármálahrunsins“, bls. 123.) Um útrásina og orðræðu hetjubókmennta miðalda
skrifar guðni í greininni „Staðleysan Ísland og mýtan um okkur sjálf“, Tímarit Máls
og menningar 4/2009, bls. 10–25. Steinar Bragi vinnur einnig með miðaldahetjurnar,
til dæmis minnir Hrafn á víking í ímynduðum slagsmálum sem endurspeglar að
einhverju leyti sjálfsmynd útrásarliða á írónískan hátt: „Hann virtist geta hlaupið
eins hratt og lengi og honum sýndist, stökk upp í loft og sveiflaði ósýnilegri exi, rak
hana í kaf í höfuð frá hlið; bætti við afvegaleiðandi hliðarsporum, stökk og sveiflaði
exinni þannig að hún kæmi beint ofan í höfuð andstæðingsins, klyfi höfuðið þráð-
beint niður, og í eitt skipti staðnæmdist hann alveg, fylgdi exinni niður í gegnum
höfuðið, niður búkinn og á kaf í jörðina þar sem hann skildi hana eftir.“ Steinar
Bragi, Hálendið, bls. 239.
93 Minna má á heimildaleit kvenkyns sögupersóna í sögum gotneska höfundarins Ann
Radcliffe. Hlutverk blaðamannsins Önnu er tvíbent því annars vegar miðlar hún
skökkum upplýsingum til lesenda svo að þeir bíti á agn útrásarinnar og hins vegar
er hún helsti rannsakandi sögunnar. Þessari tvöfeldni eru gerð skil á írónískan hátt
í heiti 7. kafla sem hverfist um rannsókn Önnu, en kaflinn kallast: „Myndin af fall-
ega fólkinu“ (bls. 54) sem kann að vekja upp hugrenningatengsl við myndaþætti í
tímaritum á borð við Séð og Heyrt sem var fremur sýnilegt á fyrstu árum 21. aldar.
Rannsóknarvinna Önnu leiðir vissulega í ljós sannleikann um fortíðina og uppruna
hennar, en verður þó ekki til þess að hún losni úr fangelsinu heldur fremur að hún
neyðist til að horfast í augu við sjálfa sig í einhverjum skilningi.