Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2021, Blaðsíða 253
SIgRÚn MARgRéT gUðMUnDSDóTTIR
252
Fjölskyldu„húsið“
Reimleikahúsið er staðurinn þar sem fortíðin og samtíminn renna saman. Í
sögu Steinars Braga eru sögupersónur sem dæmdar til að endurtaka söguna,
fallið er ekki síst fólgið í illsku fyrri íbúa og mistökum; lélegum undirstöð-
um. Húsið sem fjórmenningarnir keyra á er eins og Hæðarhúsið í skáldsögu
Shirley Jackson The Haunting of Hill House að því leyti að það minnir á erfða-
efni þeirra sem hafa búið þar. Það birtir líffræði og erfðir hlið við hlið á þann
hátt að hin tvöfalda merking hússins, heimili og ættbogi, kemur fram í smíði
hússins á hálendinu. En húsið í þessu tilfelli táknar ekki bara ætt, heldur er
ættin í húsinu jafnframt sjálf þjóðin. gotnesku þemun sem fram koma í Há-
lendinu fjalla því um skömm og misvel falin leyndarmál í sögu þjóðarinnar;
fjármálahrun sem hugsanlega tengist ættarsögunni og blóðskömm.
Sprengigígsgosið sem myndaði Öskju og Víti á sér hliðstæðu í hvellinum
sem verður við áreksturinn í sögunni. Hann breytir fyrri mynd hússins;
skilur eftir sig gat á því og hleypir þar með gömlum og gröfnum (fjölskyldu)
leyndarmálum út. Húsið sjálft „sem þau [fjórmenningarnir] höfðu keyrt inn
í“ (14) minnir á Usher-húsið í smásögu Poes, „Endalok Ushers-ættarinnar“
og dulsmálin sem það geymir eru af svipuðum toga, en sögumaðurinn veltir
vöngum yfir líkindum Usher-fjölskyldunnar og híbýlum þeirra. Hann segir:
ég hafði einnig fræðst um þann einkennilega sannleika að ættar-
stofninn sjálfur, þótt hann hefði ávallt notið virðingar, hefði aldrei
borið neina varanlega grein; eða með öðrum orðum að ættin var öll
beinn ættleggur og hafði ávallt verið það. […]
Þegar ég hugsaði um það fullkomna samræmi sem ætti sér stað
milli útlits hússins og umhverfisins á aðra hlið og skapferlis ættar-
innar á hina og hvaða möguleg áhrif hvort um sig hefði getað haft á
hitt kom mér til hugar að þessi skortur á fjarskyldari ættingjum og
hin ófrávíkjanlega arftaka sonar eftir föður, bæði á nafni og eign-
um, hefðu með tímanum myndað svo náið samband milli eignar
og eigenda að hvorutveggja hefði verið gefið nafnið „Usher húsið“,
nafn sem hafði tvenns konar merkingu; því að í hugum bændanna
sem notuðu það þýddi það bæði húsið
og ættina.87
87 Edgar Allan Poe, „Endalok Ushers-ættarinnar“, Íslenskar smásögur. IV. bindi, þýðandi
guðmundur Árnason, ritstjóri Kristján Karlsson, Reykjavík: Almenna bókafélagið,
1984, bls. 37–64, hér bls. 39–40.