Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2021, Blaðsíða 212
RANNSÓKNIR Á STAFRÆNU MÁLSAMBÝLI …
211
3. Virðingarstýring er ein tegund málstýringar
Eins og rakið var í 2. kafla er í þessari grein stuðst við þá greiningu Spol-
skys að málstefna sé byggð á málhegðun, málviðhorfum og málstýringu.
nú verður hugað enn nánar að síðastnefnda þættinum, það er málstýringu
og undirtegundum hennar. Í málræktarfræði hefur tíðkast að greina helstu
tegundir málstýringar í stöðustýringu (e. status planning eða status manage-
ment), formstýringu (e. corpus planning eða corpus management) og stundum
fleiri tegundir, og þar ekki síst málanámsstýringu (e. acquisition planning eða
acquisition management).33 Íslensk málstýring á vegum opinberra aðila hefur
hingað til, á yfirborðinu að minnsta kosti, einkum snúist um form en einnig
um stöðu eins og nánar er rætt hér á eftir. En í sambandi við aðalumræðu-
efni þessarar greinar skiptir einnig máli að kynnt hefur verið til sögunnar í
málræktarfræði hugtakið virðingarstýring (þ. Prestigeplanung)34 sem nánar
verður rætt hér á eftir. Hér er því haldið fram að nú orðið megi einnig greina
aukna áherslu á virðingarstýringu í skjölum og yfirlýsingum stjórnvalda. Það
mega teljast ákveðin tímamót í sögu íslenskrar málstýringar.
áður en rætt er frekar um viðhorf og virðingu er samhengisins vegna
nauðsynlegt að víkja nánar að notkunarsviðum íslensku og ensku og við-
leitni til stöðustýringar í því sambandi. Svo virðist sem undanfarna tvo til
þrjá áratugi eða svo hafi orðið meira áberandi í opinberri málstefnuorðræðu
að vakin sé sérstök athygli á og varað við því að íslenska sé ekki notuð, eða
sé ekki einráð, á ýmsum notkunarsviðum í samfélaginu. Meðal annars hefur
í þessu efni mátt sjá breytingu í áherslum hjá Íslenskri málnefnd, meðal ann-
ars í ályktunum hennar frá blálokum 20. aldar og fram til dagsins í dag.
nefndin tók að leggja meiri áherslu en áður á spurningar og úrlausnarefni er
varða stöðu málsins. notkunarsvið og innbyrðis hlutdeild íslensku og ensku
í samfélaginu má heita meginstef í málstýringu stjórnvalda eins og hún birt-
ist bæði í starfsemi og ályktunum Íslenskrar málnefndar, í gerð íslenskrar
33 Kristín lena Þorvaldsdóttir hefur þýtt síðastnefnda hugtakið með orðinu mál-
tökustýring, sjá grein hennar „Málstýring íslenska táknmálsins: Um hlutverk Mál-
nefndar um íslenskt táknmál og málsamfélags ÍTM“, 2014, https://is.signwiki.org/
index.php/Flokkur:Greinar.
34 Harald Haarmann, „Sprachplanung und Prestigeplanung“, Europa Ethnica 41:
2/1984, bls. 81–89; Harald Haarmann, „language planning in the light of a general
theory of language: A methodological framework“, International Journal of the Soci-
ology of Language 86: 1990, bls. 103–126, hér bls. 104–108; sjá einnig umræðu um
hugtakið hjá Ara Páli Kristinssyni, „Málræktarfræði“, Íslenskt mál og almenn málfræði
29: 2007, bls. 99–124, hér bls. 107–108.