Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2021, Blaðsíða 240
RANNSÓKNIR Á STAFRÆNU MÁLSAMBÝLI …
239
laus græðgi í anda sögupersónunnar gekkos.53 Sögusagnir gengu jafnvel um
að útrásarvíkingarnir hefðu borðað gull og þær eru orðnar táknrænar fyrir
hófleysi tímabilsins, sem minnir á það hvernig skrímslin mergsjúga heimilin
og börnin í „þjóð“sögunum í Hálendinu. 54 En séu sögusagnirnar botnaðar
má segja: Eftir að gullið hafði farið sína leið í gegnum meltingarfæri og iður
útrásarliða, ofan í salernisskálarnar og streymt út í skólpkerfi þjóðarinnar
tók óttinn að hreiðra um sig í samfélagskerfinu.
Þegar landsmönnum var tilkynnt um hrun íslensku bankanna má segja að
taugakerfi einstaklinga hafi orðið fyrir höggi um leið og efnahagur þjóðar-
innar hrundi. Ræða þáverandi forsætisráðherra, geirs H. Haarde, sem hann
flutti 6. október 2008 markar ef svo má segja upphaf nýrra tíma fyrir Ís-
lendinga því það má gera sér í hugarlund að líkamsástand þeirra hafi breyst
um það leyti sem ræðan var sýnd. Þar með má einnig komast svo að orði
að hrunið hafi kveikt undir miðstöðvarkatlinum – möndlunni – í heilanum,
svo vísað sé til líkamsstarfs Overlook-hótelsins. Það kemur jafnan í hlut
þjóðarleiðtoga að halda samfélaginu í skefjum þegar ógnir steðja að. Ræða
Franklins D. Roosevelt Bandaríkjaforseta varð til að mynda heimsþekkt á
augabragði í mars árið 1933 þegar hann kynnti nýja efnahagsstefnu (e. New
Deal) sem var ætlað að reisa efnahag Bandaríkjanna úr rústum heimskrepp-
unnar. Atvinnuleysi var í hámarki, fólk hlykkjaðist um allar götur í röðum
eftir mataraðstoð og þúsundum banka hafði verið lokað mánuðina áður en
ræðan var flutt. Roosevelt valdi þó ekki að hefja ræðuna á að kynna um-
bæturnar sem voru í bígerð, heldur hafði hann orð á óttanum sem hreiðrað
hafði um sig í atvinnulausum og svöngum kroppum og sjálfsagt þeim sem
biðu sömu örlaga. Orðin sótti hann til enska heimspekingsins Francis Bacon
og ræðan hófst á þessum nótum:
53 geta má þess að eftirnafnið gekko vísar til skriðdýrs, nánar tiltekið gekkóeðlunnar.
54 Þegar veislan stóð sem hæst í útrásinni árið 2007 kepptust bankarnir við að gera vel
við stærstu viðskiptavini sína. Í einni boðsferð Landsbankans var um 300 manna
hópi meðal annars boðið upp á rísottó sem kryddað var með gulli (sem keypt var
fyrir peninga almennings). Þessi saga varð vinsæl sem dæmisaga um græðgina sem
viðgekkst innan ákveðins samfélagshóps rétt fyrir hrun. Það er sennilega ekki síst
vegna líkingarinnar sem hún var margsögð, enda felur hún í sér hugmynd um á
hverju menn nærðust í raun og veru. Auðmennirnir í frásögninni éta þannig upp
krónur og aura fólksins í landinu á eins svínslegan máta og hugsast getur; með því
að hræra þeim út í rísottógrjón og slafra svo í sig. Og gjörningurinn virðist engan til-
gang hafa haft annan en sjálft sýningargildið, því gullið var ekki einu sinni gott. „Það
er bara málmbragð af því“ er haft eftir einum gestinum. Heimir Már Pétursson,
„Boðið upp á gullkryddað risotto í forrétt“, Vísir.is, 27. maí 2009, sótt 13. nóvember
2021 af http://www.visir.is/g/2009333536930.