Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2021, Blaðsíða 265

SIgRÚn MARgRéT gUðMUnDSDóTTIR
264
sama hátt eru minningar Hrafns og Vigdísar einu forsendur vitundar þeirra.
Eftir stendur spurningin um það hver hinn eiginlegi raunveruleiki sé – annar
en sá sem er fólginn í taugaboðum sem þjóta um í myrkri og blóði. Eða eins
og Hrafn hugsar: „Þau voru ekki lengur gjaldgeng í heimi efnisins“ (238).
En með þessum orðum lætur Hrafn einnig uppi raunverulegt hlutskipti fjór-
menninganna. Þau tilheyra ekki raunveruleikanum. Hrafn, Vigdís, Egill og
Anna eru sögupersónur í skáldsögu Steinars Braga og ,lifna ekki við‘ nema
fyrir tilstilli lesenda.114
Stephen King talar um að hrollvekjan höfði til fólks fyrst og fremst út af
þróunarsálfræðilegum eiginleikum lesenda og áhorfenda og orki ekki síst á
fumstæðustu hluta þeirra.115 Það má hugsa sér að einhverjar möndlur hafi
tekið að lýsast upp af viðbjóði (hér er vitaskuld notast við líkingamál), til
dæmis við lestur á lýsingunni á sundurskornum líkama Önnu sem greint var
frá hér að ofan. Í þessu tilliti má líta til kenningar taugalæknisins Antonios
R. Damasio um að lesendur taki sér bólfestu í skálduðum skepnum. geðs-
hræringar sem spretta upp vegna fagurfræðilegrar reynslu, til dæmis við það
að lesa skáldsögur, tengjast því sem Damasio kallar „hvað ef líkamslykkjuna“
(e. as-if body loop). Þá telur hann að heilinn plati líkamann til að finna fyrir
reynslu annarra tímabundið á eigin skinni.116 Þessi víxlverkun ásamt hugar-
kenningunni gerir okkur kleift að finna til þess sem aðrir finna í gegnum
skáldskap.
Vigdís finnur til þess að landslagið verði hluti af líkamsstarfinu þegar hún
nemur vindinn í beinum og finnst sem litli heili eða „grá[i] klump[urinn]“
líði um jarðveginn (195). Hér skiptir máli að litli heili hefur með úrvinnslu
hugsana og stjórnun tilfinninga að gera. Þannig má hugsa sér að lesendur
sem grúfa sig yfir skáldsöguna séu í sporum sögupersónunnar. Það er að
segja, að hálendið/Hálendið verði hluti af líkama þeirra örskotsstund, rétt
eins og af kroppi Vigdísar sem er undirlagður af auðninni og söndunum.
er aðeins blekking og hún virðist ekki eiga nokkurn tíma afturkvæmt í raunveru-
leikann.
114 Þessi hugmynd er einnig viðfangsefni í kvikmyndinni Rökkur, eftir Erling óttar
Thoroddsen, þar verður sögupersóna til í hugskoti annarrar, fyrir tilstilli snjalltækja,
ljósmynda og myndbandsupptakna. Sjá Sigrún Margrét guðmundsdóttir, „„Hann
er bara á vondum stað“. Reimleikahús í Rökkri eftir Erling óttar Thoroddsen“, Ritið
1/2019, bls. 101–136.
115 Stephen King, Danse Macabre [mobi], bls. 18.
116 Antonio R. Damasio, Self Comes to Mind. Constructing the Conscious Brain, Pantheon,
new York, 2010, bls. 102.