Læknaneminn - 01.10.1995, Síða 59

BÓLGUHNÚÐAR
cryptócoccum eru ónæmisbældir. Húðeinkenni
koma fyrir í um tíu prósentum smitaðra. Hnúða-
bólga í lifur er sjaldgæf en þekkt sjúkdómsmynd.
Cryptócoccar sjást vel í vefjasýnum með
methenamine silfur eða periodic acid Schiff
litunum.
Candidiasis er algeng sem sýking í húð eða
slímhúð heilbrigðra einstaklinga. Svæsnari
sýking þar sem sveppurinn veldur blóðsýkingu
eða sýkingu í innri líffærum, gerist nær eingöngu
hjá ónæmisbældum einstaklingum. Þá sérstak-
lega þar sem T frumu virkni er bæld og þar á
nteðal eru sjúklingar með chronic granulomatous
disease.
Nocardiósis og actinómycósis stafa af gram
jákvæðum æðri bakteríum af ætt actinomycetes.
Hegðun þeirra sem sýkingarvaldur líkist
sveppsýkingum og geta sýkingar af þeirra völum
verið mjög langvinnar. Actinomycósis sem oftast
er af völdum Actinomyces israelii veldur sýk-
ingum á hálsi sem lýsir sér sem rauðleit fyrirferð
sem síðar getur myndað fistla. Svæsnari verður
sýkingin þegar hún nær í lungu eða kviðarhol.
Nocardiósis veldur helst lungnbólgum en einnig
sýkingu í heila eða undir húð.
Infectious mónónucleósis eða einkirningasótt
stafar af Epstein Barr (EB) veiru og lýsir sér sem
hiti, eitlastækkanir og hálsbólga. Lifrarbólga
kemur fyrir í flestum tilvikum. Venjulegast
vinnur líkaminn á sýkingunni á 2-4 vikum og
kemur sýkingin ekki upp aftur.
Cytómegalóveira, CMV, er herpedóveira eins
og EB veiran. Sýking af CMV getur verið dulin
eða valdið einkennum svipuðum einkirninga-
sótt, algengast er þó að fá hita, þreytu og
slappleika en sjaldséðari er hálsbólga og
eitlastækkanir.
Psittacosis eða páfagaukasótt er af völdum
bakteríunnar Chlamydia psittaci. Hægt er að
smitast af nær öllum tegundum fugla sé nálægð
nógu mikil, svo sem hjá þeim sem vinna í
gæludýrabúðum, alifuglabúum, stoppa upp fugla
eða eiga páfagauk. Er smitleið oftast um
öndunarfæri en stundum eftir fuglsbit. Bakterían
sest svo að í lungum, milta, lifur og frumum
reticuloendothelial kerfisins. Einkenni eru
misjöfn svo sem hiti, þurr hósti, höfuðverkur,
takverkur, hálsbólga og eitlastækkanir á hálsi.
Blóðnasir koma fyrir hjá fjórðungi smitaðra.
Hækkun á complement bindandi mótefnum
styður greiningu.
Sárasótt, syphilis, er krónísk sýking af
völdum spíróchettunnar Treponema pallidum
sem smitast við samfarir. Meðgöngutími er 3-6
vikur, sár myndast þá á sýkingarstað og nefnast
„chancre“ og eitlastækkanir verða á viðkomandi
eitlasvæðum. Sárið grær á 2-6 vikum. Um 6-8
vikum eftir að sár er gróið kemur annars stigs
sárasótt fram með útbrotum, maculopapular, á
búk, lófum og iljum og útbreiddum eitlastækk-
unum. Á þessu stigi getur lifrarbólga komið fram
ásamt liðbólgum, það er þó sjaldgæft, en 50%
sjúklinga með annars stigs sárasótt fá brenglun á
lifrarprófum, sérstaklega ALP. Þetta stig hverfur
á 2-6 vikum en þá fer sjúkdómurinn á dulið stig
sem greinist aðeins með mótefnamælingum.
Áður en sýklalyf komu fram fóru um þriðjungur
sjúklinga á þriðja stig þar sem „gumma“ myndast
og eru þau uppbyggð af bólguhnúðum og má þá
sjá bólguhnúða í lifur. Tíðni sárasóttar fer nú
stigvaxandi í heiminum en á Islandi er hún orðin
sjaldgæft fyrirbrigði.
Langvarandi bólgusjúkdómur í görnum
(chronic inflammatory bowel disease) getur haft
áhrif á lifrina. Colitis ulcerosa myndar ekki
bólguhnúða, en Crohn’s sjúkdómur getur verið
orsök bólguhnúða í lifur.
Hann getur komið í hvaða hluta
meltingarvegar sem er, allt frá slímhúð í munni
niður í endaþarm. Orsök er óþekkt og er
algengast að sjúkdómurinn komi fram á aldrinum
15-35 ára. Bólgan nær í gegnum allan þarma-
vegginn og myndast stundum bólguhnúðar og
fistlar. í 30% tilfella er bólgan einungis í ristli, í
30% aðeins í smáþörmum en í 40% bæði í ristli
og smáþörmum. I fáum tilfellum getur Crohn’s
sjúkdómur verið einungis í munni og getur
greining þá vafist fyrir mönnum. Einkenni
LÆKNANEMINN 2. tbl. 1995 48. árg.
49