Læknaneminn - 01.10.1995, Page 106

SLETTIR VOÐVAR
má nefna viðtaka boðefnanna Ach (nikotíniskir),
GABAa, glycine og 5-HT. Nikótíniski acetyl-
cholinviðtakinn í rákóttum vöðvum er t.d. fimm-
þættur. Próteinin sem mynda hann eru af fjórum
gerðum, a, B, y og 5, og er samsetning viðtakans
a2By 5.
Af hverju próteini sem myndar viðtaka geta
síðan verið til nokkur isoform. Búið er að greina
yfir 80 mismunandi isoform af próteinum
fyrrnefndra viðtaka. Eins og Ach viðtakinn, eru
glycine og GABAa viðtakarnir fimmþættir.
Próteinin sem mynda GABAa eru af fimm gerð-
um, a, B, y, 8 og p, og eru þekkt sex a-isoform,
fjögur 6-isoform, þrjú y -isoform, og tvö
p-isoform. Fjöldi þeirra isoforma GABAa
viðtaka sem mismunandi uppröðun þessarra
próteina býður upp á er á bilinu 1000 - 4000
talsins. Aætlað er, út frá þeirri þekkingu sem er
til staðar í dag, að 50 - 100 þeirra séu í raun til.
Sú þekking er fæst með þessum rannsóknum
á viðtökum og samsetningu þeirra, myndar
gagnagrunn sem gerir kleift að staðsetja
mikilvægar amínósýrur og ýmsa staði sem koma
fyrir í öllum viðtökum og gegna lykilhlutverki í
starfsemi þeirra.
ADRENERGIR VIÐTAKAR.
Eitt af því sem fram kom í umræðunni um
viðtaka, er það misræmi sem uppi er í flokkun og
nafnagiftum nýrra undirflokka. Voru adrenergir
viðtakar teknir sem dæmi í því samhengi.
Adrenergir viðtakar eru í nær öllum vefjum
líkamans utan miðtaugakerfisins og víða í
miðtaugakerfinu og miðia áhrifum sem hafa
verið talin áhugaverð í fjölmörg ár með tilliti til
iyfjameðferða.
Fyrstu tilraunir til að flokka adrenerga viðtaka
tóku mið af skiptingu kólínergra viðtaka í
nikótiniska og múskariniska viðtaka. Reynt var á
eðlisbundin hátt að fiokka ýmis sympatho-
mimetisk amín sem „örvandi“ og „hamlandi“, á
grundvelli áhrifa þeirra. Þessi aðgreining
reyndist ekki hjálpleg við aðgreiningu við-
takanna og leiddi til ruglings og jafnvel tilgáta
um að það væru mismunandi adrenerg tauga-
boðefni er miðluðu annars vegar örvandi og hins
vegar hamlandi áhrifum.
Árið 1948 setti Ahlquist fram nýja flokkun
(4) sem byggði á magnbundnum aðferðum við
að ákvarða sækni agonista í viðtaka og áhrif
þeirra í ýmsum vefjum. Ahlquist kallaði
adrenergu viðtakana a og B. Þessi skipting festist
síðan í sessi 1957 (5) eftir að tilraunir höfðu
verið gerðar með dichloroisoprenaline, fyrsta
lyfið sem hamlaði sértækt virkni B-viðtaka en
ekki a-viðtaka (dichloroisoprenaline er „hluta
agonisti (partial agonist)“ sem hefur ekki fulla
agonistiska virkni og getur því hamlað virkni
annarra 6-agonista). 1967 kom í ljós að
B-viðtökum mátti skipta í tvo undirflokka, B, og
B2 (6), og 1977 var staðfest að hið sama ætti við
um a-viðtaka, þeir væru af tveimur undirflokk-
um, nefnilega a, og a2 (7).
Rannsóknaraðferðir þær sem fyrr voru
nefndar hafa síðustu ár leitt til enn frekari
uppstokkunar á þessari flokkun og nú er jafnvel
talað um að réttara sé að hafa flokkana þrjá í stað
tveggja eins og venja er (8). Nokkur rök má færa
fyrir þessu. I fyrsta lagi er allt að fjórfaldur
munur á sækni nokkurra nýrra og sérhæfðra lyfja
í viðtaka af flokkunum þremur. í öðru lagi eru
innri boðkerfi þessara þriggja flokka mis-
munandi, og í þriðja lagi er samsvörun í
aniínósýruröð viðtakanna frekar í samræmi við
þrjá flokka en tvo.
Undirflokkar arviðtaka
Það er sameiginlegt með a,-viðtökum að
virkjun þeirra leiðir til aukins styrks kalsíums í
frumum. Aila a, viðtaka má hindra með
prazosini og þeir eru lítt næmir fyrir
a2-antagonistum s.s. yohimbine og rauwoiscine.
Ekki hefur verið sýnt fram á mun hvað varðar
sækni adrenalíns eða noradrenalíns i þessa
viðtaka. cDNA hefur verið einangrað úr genuni
fyrir þrjá mismunandi a,-viðtaka og viðtakarnir
siðan endurmyndaðir (klónaðir). Ymsar
96
LÆKNANEMINN 2. tbl. 1995 48. árg.