Úrval - 01.02.1962, Page 38

46
ÚR VAL
háttað á 15. og 16. öld ekki síður
en nú. ÞaS mun sanni næst, aS
aldrei hafi veriS meiri né vold-
ugri höfSingjar á íslandi en ein-
mitt á þessu tímabili. Ekki er gott
aS fullyrSa um, hvaS valdi. Sum-
part líklega fátækt og menningar-
skortur almennings og sumpart
auSsöfnun einstakra manna, sem
aS einhverju leyti var að kenna
miklu mannfalli í plágum og
hættulegum farsóttum, er geisuSu
á landi hér 1402 og 1492.
MeSal þeirra höfSingja, sem
mest bar á á 15. öld, eru Ólöf
Loptsdóttir og maSur hennar
Björn Þorleifsson. MeS giftingu
þeirra sameinuSust tvær hinar
auSugustu og beztu ættir á NorS-
ur- og Vesturlandi. Þar mætist
og tengist hámenning fslands á
15. öld. Loptur Guttormsson,
faðir Ólafar, sem kallaSur var
hinn ríki, var einhver nafn-
kenndasti höfSingi á íslandi á
fyrsta fjórSungi 15. aldar. Ekki
er þaS hó af því, að hann eigi
mjög viðburðaríka sögu, svo
menn viti, heldur líklega mest
af því, að hann var stórauSugur,
vinsæll og friðsamur höfðingi
og kynsæll mjög. Hann er líka
talinn eitt bezta skáld 15. aldar.
Hans er ekki getið i fornum
annálum, enda ná þeir ekki
lengra en fram á 15. öld. ÞaS,
sem menn því vita um Lopt,
er aðeins úr bréfum og gjörning-
um. Um hann er fyrst ritað í
annálum á 17. öld eða 200 árum
eftir dauða hans, sem sé í bisk-
upaannálum séra Jóns Egilssonar
og Björns á Skarðsá og ritgerð
Jóns Gissurarsonar, sem allir eru
uppi fyrir og um miðja 17. öld.
Hann var óvenjulega ríkur
maður. Stóðu eignir hans auð-
vitað mest í jörðum. Segja sagn-
ir, að hann hafi átt áttatíu stór-
jarðir. Hann átti Grund og
MöSruvelli í EyjafirSi og Eiða
í AustfjörSum, segir Jón Egils-
son. Séra Jón Gissurarson segir,
að hann hafi farið utan og verið
um hríð hirðmaður Noregskon-
ungs, Eiríks af Pommern og
Margrétar Valdimarsdóttur með
fjóra sveina og verið dubbaður
til riddara og hafi eftir þaS haft
merki með hvitum fálka á blá-
um feldi. ÁSur en hann færi utan,
halda menn, að hann hafi verið
ráðsmaður hjá auðugri ekkju og
fengið í kaup Efra-Dal eða Stóra-
Dal undir Eyjafjöllum. Þykir
sennilegt, að hann hafi verið
utanlands, er Svarti dauði geis-
aði hér 1403. Úr þeirri drep-
sótt dó meðal annars Jón, bróðir
Lopts, er var hinn mesti höfð-
ingi og átti Kristínu, dóttur
Björns Einarssonar Jórsalafara í
VatnsfirSi. En hún var þá talin
einhver beztur kvenkostur á ís-
landi. Þau bjuggu í Hvammi í
Hvammssveit í Dölum. Hefur