Fróðskaparrit - 01.01.1989, Síða 11

TJÓÐSKAPARRØRSLA SUM SØGULIGT FYRIBRIGDI
15
arrørslu. Nítjanda øld er tjóðskaparøldin í
europeiskari søgu.
Ivi kann vera um, hvørt tað hvørja ferð er
á einum ávísum stigi í søguni, at tjóðskap-
arkensla og -rørsla kemur fram. Tað er altíð
sera ringt og óvist at seta fastar reglur fyri
andligum rørslum. Eingin ivi kann vera um,
at samfelagsligar broytingar heima, sum
aftur bera mentanarligar broytingar við sær,
kunnu fáa tjóðskaparlig aftursvar. Tó er als
ikki vist, at hetta altíð er so.
Eins óvist tykist at vera, at tjóðskapar-
rørsla í náttúru síni er eitt borgaraligt fyri-
brigdi. Tað er greitt, at nógv dømi eru um, at
so er. Men búskaparliga í lítið framkomnum
londum er borgarastættin oftast so fáment,
at hon ikki kann bera uppi eina rørslu, hóast
ein fáment stætt sjálvsagt kann hava størri
ávirkan, enn talið skuldi bent á. Tað kann
eisini vera - og hevur í mongum førum verið
so - at samfelagsliga lægri/fátækari stættir
taka við mentanarformum, sum hava sín
uppruna í borgarstættini/miðalstættini.
Men, ið hvussu er, hevur útbreiðslan av
tjóðskaparrørsluni sum eina av fyritreytun-
um, at boðberarnir - teir politisku trúboðar-
arnir - kunnu koma út til fólk og á tal við
fólk - eisini á víðum landaøkjum. Ikki bert
hesin landafrøðiligi mobilitetur, men eisini
ein sosialur mobilitetur má vera: munurin
stættanna millum má ikki vera størri enn so,
enn at til ber at tala saman. Tað er serliga
hin amerikanski granskarin Karl Deutsch,
sum í kenda verki sínum Nationalism and
Social Communication leggur dent á
kommunikatiónsfaktorin, og eftir hann
flestir granskarar, ikki minst Gellner og
Anderson, sum nevnt frammanfyri. At hann
hevur týdning, kann eingin ivi vera um -
heldur ikki í tí føroyska døminum.
VII
Ein annar spurningur, sum nemast skal við
heilt stutt, er spurningurin um stigini í
nationalismuni, í tjóðskaparrørsluni. Hon
byrjar sum kensla av virðum og eyðkennum,
sum verða hildin verd at virka fyri, at berjast
fyri, ja, í óteljandi førum eisini at doyggja
fyri.
Hin finnlendski granskarin Aira Kemilai-
nen skrivar í grein nevndari The Idea of
Nationalism í Scandinavian Journal of His-
tory, at alt tjóðskaparrørslusamanhangið
kann býtast sundur í tveir partar ella tvey
stig, ið eru: tann tjóðskaparliga hugsjónin,
the national idea, sum er ásannan av tjóð-
skapinum og virksemi fyri at menna hann,
og tjóðskapargrundreglan, the national
principle, sum er tann skilvísi endin á tjóð-
skaparstríðnum við stovnseting av sjálvstøð-
ugum ríki. Hon hevur skrivað fleiri verk og
ritgerðir um evnið.
Enski vísindamaðurin í politiskari frøði
K.R. Minogue' kemur í verkinum Natio-
nalism fram til trý stig. Tað fyrsta er vakn-
ingin av tjóðskaparligari tilvitan í einum
fólki; annað stigið er stríðið fyri sjálvstýri,
og tað triðja stovnsetingin av einum ríki og
menningin av tí.
Ein annar kendur granskari av evninum
er hin tjekkiski søgufrøðingurin Miroslav
Hroch, sum hevur skrivað eitt drúgt verk
um nationalismu og sjálvstýrispolitikk í
smáum tjóðum, nevnt Die Vorkampfer der
nationalen Bewegung bei den kleinen Vol-
kern Europas (1968). Eisini hann býtir
rørsluna sundur í trý, men eitt sindur øðrvísi
enn Minogue: A-stigið er eyðkent av and-
ligum og mentanarligum virksemi, B-stigið
av politiskari agitatión og C-stigið av tí
endaliga stríðinum fyri sjálvræði. Enda-