Fróðskaparrit - 01.01.1989, Side 12

16
TJÓÐSKAPARRØRSLA SUM SØGULIGT FYRIBRIGDI
markið hjá Hroch verður soleiðis ikki tað
sama sum hjá Minogue. Stóru gransking sína
hevur Hroch tikið saman í verkinum Social
Preconditions of National Revival in Europa
(1985).
At enda í hesum parti skulu sigast nøkur
heilt fá orð um tað siðaliga, moralska, inni-
haldið í tjóðskaparrørsluni, og hvat menn
hava hildið um tað. Tað hevur sjálvsagt ong-
an søguligan týdning. Frá einum marxistisk-
um sjónarmiði hevur hon verið hildin at vera
eitt óheppið ella beinleiðis skaðiligt fyri-
brigdi, tí hon er ímóti internationalismuni,
sum skal vera tað grundarlag, heimssosial-
isman skal virka á. Amerikanskir søgumenn
sum Kohn og Deutsch kunnu sigast at ivast
stórliga í tí gagni, hon ger og hevur gjørt.
Onglendingar sum Gellner, Anderson, Ke-
dourie og Minogue eru mest sum fordøm-
Føroyar sum dømi
IX
I fyrra parti vórðu nevndir og viðgjørdir
nakrir spurningar í sambandi við tjóðskap-
arrørslu sum søguligt fyribrigdi og sum
granskingarevni. Greitt varð frá nøkrum
sjónarmiðum í altjóða bókmentum um
evnið. T.d. varð roynt at finna eina allýsing
(definitión) av, hvat ið tjóðskaparkensla og
tjóðskaparrørsla í veruleikanum er, hvørjar
fyritreytir hon má hava, hvussu og nær hon
kemur fram, hvussu gongdin vanliga er í
stigum, og hvørjar politiskar avleiðingar hon
vanliga fær.
I hesum parti skal við atliti at summum av
tí, ið sagt varð í tí fyrra, takast fram at
andi. Niðurstøðan hjá Minogue er eyðkend
angulsaksisk, tá ið hann skrivar: „The good
it does could all be done in other ways; but
equally, it has contributed little more than a
new vocabulary to the history of political
evil.“ Hetta er so ikki ein søgulig, men ein
moralsk niðurstøða, og hann viðgongur
samstundis, at í tjóðskaparrørsluni er rúmd
bæði fyri „the Sleeping Beauty and the
Frankenstein’s monster view of national-
ism.“
Hetta má vera á góðari leið. Tjóðskapar-
rørslan má ásannast sum ein andlig megi, ið,
sum so mong onnur megi, kann nýtast til so
ymisk endamál. Tað hevði, ið hvussu er hjá
okkum, verið løgið at sett Grundtvig og
Rasmus Effersøe á sama bás sum Hitler og
Mussolini - og tað hevði neyvan verið rætt-
víst!
viðgera tað føroyska dømið, og roynt skal
verða at fylgja tí fram til eina óvissa og var-
isliga meting um tjóðskaparligu støðu før-
oyinga eftir 1948.
Enski søgufrøðingurin John F. West hevur
í fyrstu bók síni um Føroyar sagt Føroyar
vera „a sociological laboratory“, har sam-
felagslig og søgulig fyribrigdi lættari skuldu
verið at sæð og skilt enn í størri og meira
samansettum samfeløgum. Eftir er at vita,
um hetta er so. Men, ið hvussu er, hevur
tjóðskaparkenslan í eini hundrað ár verið
ein megi í tí føroyska samfelagnum - og á
mangan hátt tann ásur, sum politiskt kjak í
Føroyum hevur snúð seg um.
Roynt skal verða at finna fyritreytir før-
oyinga fyri at gerast ein tjóð - soleiðis sum