Fróðskaparrit - 01.01.1989, Side 14

Fróðskaparrit - 01.01.1989, Side 14
18 TJÓÐSKAPARRØRSLA SUM SØGULIGT FYRIBRIGDI XI Tað er neyvan heldur neyðugt at taka ríkis- rættarligar ella fólkarættarligar frágreiðing- ar fram sum grundgevingar. Ið hvussu er seinast í 12. øld vóru Føroyar norskt skatt- land. Umleið 1270 tykjast Føroyar - eins og Island og Grønland - at hava fingið eina formliga støðu undir Noregs krúnu. Oyggj- arnar vóru tó ongantíð roknaðar sum ein norskur landspartur, men - eins og Island - eitt land, umboðað úteftir av Føroya løg- tingi við løgmanni sum formanni. Hann var næstan uttan undantak altíð føroyingur; tað sama er at siga um løgrættumenninar og sýslumenninar, fleiri av sorinskrivarunum og altíð nakrar av prestunum; við handilin vóru altíð nakrir føroyingar, við hvørt í teimum hægstu embætunum, og á skansanum í Havn vóru eini tvey tíðarskeið føroyskir komm- andantar. Ovasti umboðsmaður hjá krúnuni var fút- in; hann var at siga altíð dani, burtursæð frá einum tíðarskeiði í seinnu helvt av 1700- árunum og í byrjanini av 1800-árunum. Eins og í Islandi var soleiðis ein føroysk embæt- ismannastætt „millum kong og almúgu“. í veruleikanum vóru tað ikki danir í Keyp- mannahavn, sum lítið og einki vistu um hetta landið, sum stýrdu Føroyum - men nevnda bónda/embætismannastætt. Viðvíkjandi fatan føroyinga av sær sjálv- um er vert at leggja til merkis, at teir aldri søgdu seg vera annað enn føroyingar - t.d. aldri norðmenn ella danir. Sjálvt í teimum allarundirbrotligastu skrivum úteftir í eina- veldistíðini eru teir „folk udi Færø“, meðan teir í skrivum uttaneftir, frá kongi; eru „Vore“ ella „kongens undersátter", búsit- andi í „Norges krones land“ ella „Vort land Færø“. Hvørki hjá føroyingum sjálvum ella hjá útlendskum myndugleikum tykist nakar ivi at hava verið um, at føroyingar vóru eitt egið fólk. I 1669 skrivaði hin føroyski presturin í Danmark, Thomas Tarnovius, um „mit fæ- derne land ferrøer". I 1663 gav løgmaðurin Hans Jacobsen Debes av Oyri - sum hevði lisið løgfrøði á universitetinum og var fysio- kratur og upplýsingarmaður - út eitt lítið rit um føroysk búnaðarviðurskifti undir dul- nevninum „En Patriot“. Hóast hetta í báðum førum eru tíðarskeið fyri tjóðskaparrørslutíðina, kom kortini til sjóndar hjá hesum føroyingum ein týðilig tilvitan um føroyskan uppruna eisini á kensluligum grundarlagi. Eisini uttan fyri Norðurlond var frá tíðini báðumegin 1600 vitan um landið Føroyar. Høvuðsverkið til henda kunnleika var bókin hjá Lucas Debes, sum kom út (á donskum) í 1673, í 1676 á enskum og í týskari umseting í 1757. í 15. øld fóru Føroyar - í ymsum líki og sniði - at síggjast á kortum yvir norð- havsleiðirnar - so hvørt sum siglingin her vaks. XII Av eyðkennum, sum fingu føroyingar at fata seg sum eitt fólk fyri seg, var málið tað mest avgerandi. Ut frá keldum er eingin ivi um tað. Føroyskt skilti seg frá sum eitt av teim- um norrønu málunum. Henda gongd var týðulig í 13. og 14. øld. Føroyskt var eisini skriftmál fram ímóti 1500. Men longu fyri siðaskiftið tykist tað vera horvið úr hesum sessi. Uttan at kunna prógva tað hugsi eg mær, at tað neyvan er rætt at geva siðaskifti- num skyldina fyri, at føroyskt doyði burtur sum skriftmál. Tað ber væl til at hugsa, at orsøkin til, at danskt so lætt gjørdist kirkju- mál, var, at føroyskt var ikki til sum skriftmál um siðaskiftistíðina. Nakað soleiðis var eis-
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154

x

Fróðskaparrit

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fróðskaparrit
https://timarit.is/publication/15

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.