Fróðskaparrit - 01.01.1989, Side 18

22
TJÓÐSKAPARRØRSLA SUM SØGULIGT FYRIBRIGDI
skipaðar í „Føringafelag“ í 1881, eru prógv
um ein kensluligan felagsskap, ið bygdi á
felags mentanararv.
Framkoman av tjóðskaparkensluni í Før-
oyum seinast í 1880-árunum - sum breyt seg
fram á „jólafundinum“ í 1888 og varð skipað
í einum „føroyskum“ Føringafelag í januar
árið eftir - var ikki bert ein ávirkan, men
eisini eitt prógv um, at rørslan hevði gróðr-
arlíkindi í tí føroyska samfelagnum, sum tær
stóru broytingarnar máttu gera opið fyri
nýggjum hugsanum. Tær búsetingarligu
eindirnar - bygdirnar - vóru minni avbyrgd-
ar enn fyrr. Fríhandil og fiskiskapur høvdu
bundið samfelagið meira saman, og sam-
band millum fólk mátti vera nógv størri enn
fyrr. Sum fyritreyt fyri tjóðskaparrørsluni er
neyðugt - í semju við Karl Deutsch - at taka
kommunikatiónsfaktorin við; til hansara
hoyrir eisini útgávan av „Dimmalætting“,
sum gjørdi tað møguligt at breiða tær nýggju
hugsanirnar út. Sambært Hans Kohn var
tíðin komin til skifti frá lokalpatriotismu til
nationalismu (tjóðskaparrørslu).
XVII
Á jólafundinum í 1888 kom fram alt tað,
sum leingi hevði kvaklast, bæði burtur og
heima, og við „Føringafelag“ í Føroyum og
blaðnum „Føringatíðindum“ varð farið til
verka fyri greiðum hugsjónum: Fyrst og
fremst at veita móðurmálinum betri sømdir
í tí føroyska samfelagnum. Hóast alt klandur
og alla ósemju, og hóast eingi formlig rætt-
indi vóru vunnin, varð í 1900 hildið, at móð-
urmálið var bjargað undan teirri týning, sum
mangur hevði stúrt fyri í 1870- og 80-árun-
um. Rørslan var farin sundur í tveir polit-
iskar partar. Tað er vert at geva gætur, at
bæði teir leiðandi sjálvstýrismenninir og
sambandsmenninir komu úr tjóðskapar-
rørsluni. Tann politiski munurin lá í, hvørjar
avleiðingar hon skuldi fáa fyri viðurskifti
millum Danmarkar og Føroya. I søguligum
samanhangi ber til at siga, at sambands-
menninir stúrdu fyri teimum politisku og
fíggjarligu avleiðingunum av einari rørslu,
sum teir hildu í longdini fór at gera bondini
landanna millum leysari, men eisini fyri
andligari avbyrging, um nýtslan av donskum
máli skuldi minkast í mun til føroyskt. Teir
vóru til reiðar at ofra nakað av tí tjóðskap-
arliga fyri at tryggja eina politiska og fíggj-
arliga skipan. Men teir kendu seg ikki fyri
tað sum danir tjóðskaparliga.
Sjálvstýrismenninir hildu tað vera náttúr-
ligt, at tað tjóðskaparliga stríð, sum nú ikki
longur bert hevði eitt mentanarligt innihald,
mátti gerast eitt politiskt stríð. Við bókini
hjá Jóannesi Paturssyni „Færøsk Politik“
hevði sjálvstýrisrørslan fingið sína skrá, og
tá ið Sambandsflokkurin varð stovnaður í
1906, vóru tveir sjónskir partar í føroyskum
politikki. Støðan til „tilboðið“ hevði sett
markið.
Tey nógvu árini eftir stóð tað politiska
stríðið í Føroyum millum tey sjónarmið, sum
tað kom til skarpskeringar um í 1906. Nakað
nýtt hendir ikki fyrr enn við framkomuni av
nýggjum politiskum flokkum - Javnaðar-
flokkinum í 1925 (umboð á tingi 1928, stórur
flokkur í 1936) og Vinnuflokkinum í 1932.
Tað sæst av tølunum, at hóast flestir leiðarar
Javnaðarfloksins komu úr Sjálvstýrisflokki-
num, so tók flokkurin fyrst og fremst at-
kvøður frá Sambandsflokkinum. Osemjan í
Sjálvstýrisflokkinum í 1930-árunum elvdi til
stovnanina av Fólkaflokkinum í 1940. Har-
við vóru tey gomlu stirðnaðu hermótini í
føroyskum politikki ikki so føst longur.