Fróðskaparrit - 01.01.1989, Síða 36

40
FØROYSKA MÁLNEVNDIN
sítt til. skal nakað veruligt spyrjast burturúr.
Málnevndin er eftir reglugerðini altíð fús at
geva ráð og leiðbeining øllum, bæði stovnum
og almenningi, ið hava eitthvørt málsligt
vandamál at stríðast við. Tað er minni enn
so altíð, at hon veit at svara, men hon roynir
ið hvussu er altíð at finna upp á ráð. Og
ráðgeving er hennara fremsta boð, tí vald
eigur hon einki eftir reglugerðini, og tað er
helst fyri bestum, tí so viðkvæmt evni sum
tungumál er, skal helst verða viðfarið við
alski og varsemi og ikki við harðtøknari
framferð og valdsboðum.
Heldur ikki hevur nevndin umboð til at
fara í stríð fyri rættindum móðurmálsins í
samfelagnum, sum eins og kunnugt minni
enn so øll eru vunnin enn, og har ið tey eru
vunnin, ræður tíðum líkasæla við at fáa tey
framd. Spurningurin er, um tað er ikki tørvur
á einumhvørjum felagsskapi, einum mál-
felag, ið torir at stíga fram undan skjólvegg-
inum og bróta nasar fyri málsins rætti og
sóma - nóg mikið skuldi verið at trivið í.
Einki kemur av ongum. I Hávamálum
stendur at „funi kveikisk av funa“: eldur
kveikist av eldi. Málnevndin eigur sær røtur
bæði innan lands og uttan. Hon byggir oman
á støði, ið undanmenn her á landi hava
ruddað fyri og slættað, men fyrimyndirnar
eru í teimum málnevndum, ið stovnaðar
vórðu í hinum Norðurlondum í stríðsár-
unum og úteftir, og beinleiðis tilelvingin var
tað samstarv millum hesar málnevndir, ið vit
við teirri skipan, ið tá var, vóru komin uppí.
Tað var tí einki uttan so sjálvandi, at vit
skipaðu okkum formliga við almennari mál-
nevnd eins og øll hini londini høvdu framm-
anundan.
Tí haldi eg tað ikki vera av leið, fyrst at
gera grein fyri málnevndunum í hinum
Norðurlondum og virki teirra og samvinnu,
áðrenn eg í seinna fyrilestri mínum greiði
gjøllari frá okkara nevnd og tí, sum undan
henni var. Tá umberst heldur ikki at nema
nakað lítið við málstøðuna og døma um tær
atgerðir, ið krevjast, til tess at røkja mál
okkara so, at tað bæði varðveitir síni eyð-
kenni sum vesturnorrøn tunga og samtíðis
verður smidligt og dygt samskiftisamboð í
framkomnum samfelag bæði í samtíð og
framtíð.
Norðurlandamálini eru øll einaferð í
fyrndini sprottin av sama stovni og hava
síðan greinst sundur í ymsar tungur, ið eru
ójavnar at skilja sínámillum. Vanliga verður
sagt, at málini fyrst í víkingatíð ella um 800
skiltust sundur í eysturnorðurlendskt, t.e.
svenskt og danskt øðrumegin, og vestur-
norðurlendskt ella norrønt hinumegin, t.e.
málið í Noregi og seinni í teimum oyggja-
londunum vestur í havi, ið bygd vórðu úr
Noregi. Av teimum málunum liva bert ís-
lendskt og føroyskt eftir - og málið í Noregi
sjálvum er so mikið broytt og einfaldað í
bending, at tað nú er átøkari svenskum og
donskum enn dótturmálunum í Føroyum og
Islandi. Tað hevur sínar grundir: Noreg var
undir donskum valdi so leingi, at tað setti
sær djúp málslig spor - løgið at føroyskt
skuldi ikki njóta somu lagnu at missa eyð-
kenni síni sum norrønt bendingarmál. Onn-
ur heilt óskyld mál eru innan fyri Norður-
landaumveldið: Finskt fyri eystan, sámiskt
fyri norðan, á Norðkolli tey kalla, tvørtur
um Noreg, Svøríki og Finnland, og so grøn-
lendskt, inuittamál, í Grønlandi, ið er skylt
við inuittamál í Kanada og Sovjetsamveld-
inum. Hesi mál eru seinni komin upp í norð-
urlendska málsamstarvið.
Fyri miðja 19. øld, serstakliga meðan hin
skandinaviska rørslan var í hæddini, vaknaði
hugurin fyri málsligari samvinnu, helst mill-