Ritsafn Lögrjettu - 01.01.1915, Síða 35

34
brautareígandi eignast fyrirfram eitt-
hvað af landinu, og á þá alla verö-
hækkun þess.
En livort sem meiri eöa minni ráö-
stafanir eru geröar til þess aö draga
eitthvað af verðhækkuninni í brautar-
sjóö, þá verður fyrst og fremst að
líta á veröhækkun þá, sem brautar-
lagningu er samfara, frá þjóðhags-
legu sjónarmði. Vjer skulum þá hugsa
oss að járnbraut sje lögö fyrir t. d.
4 milj. kr. Og gerum svo ráð fyrir
að landið á brautarsvæðinu hækki við
þetta í veröi um sömu upphæð; er
hjer talað um eðlilega og varanlega
hækkun, sem fullir vextir fást af, en
ekki hitt, þó einhver blettur um stund
komist i óeölilega hátt verö í hönd-
um braskara. Frá þjóðhagslegu sjón-
armiði þýðir þetta það, að verðhækk-
un landsins ein borgar alt brautar-
verðið, svo að þótt ijrautin væri
dæmd til þess aldrei að gefa neitt af-
gangs rekstri sínum upp i rentur af
brautarverðinu, þá er ekkert af lagn-
ingarkostnaðnum tapað fyrir þjóðina.
En þjóðfjelagið græöir þá allan þann
hluta óbeina arðsins, sem ekki kem-
ur fram í verðhækkun lands eöa aukn-
um jarðarafgjöldum, heldur í aukn-
um aröi þeirra, er landið nota.
Það liggpr þá fyrir aö athuga hvort
líkur sjeu til þess, að landið hjer
mundi hækka í verði á þeim svæð-
um, sem járnbrautir eru lagðar um.
Jeg tel að likurnar sjeu mjög mikl-
ai fyrir því, aö ræktanlegt land í
námunda viö brautarstöövar hækki í
verði. Jeg hef á öörum stað leitt rök
að þvi, að hver hektari af ræktan-
legu landi á Suðurláglendinu er nú
sem stendur ekki meira viröi en 4 kr.
og 90 au., líklega heldur minna.
Kostnað við að rækta tún telja þeir
bændur, er jeg hef spurt um þetta,
engir hærri en 600 kr. á hektar (nærri
200 kr. á vallardagsl.), en sumir telja
hann talsvert minni, og vitanlega er
hann næsta misjafn. Ef vjer gerum
ræktunarkostnaöinn 600 kr. að með-
altali, þá kostar hver hektari ræktað-
ur 604 kr. 90 au. En hvers virði er
hann? Það er undir afuröamarkaðin-
um komið. 1 nágrenni viö Reykja-
vík er hann nú sem stendur fram und-
ir 2000 kr. virði, á Suðurláglendinu er
hann líklega ekki nema um 600 kr.
virði. Erfitt er að segja hvers virði
hann yrði eftir aö járnbraut væri
komin, en menn geta hugsað sjer eitt
hvað, t. d. 1000 kr. Þá eru afgangs
ræktunarkostnaöi 400 kr. Látum svo
þann mann, sem gerir sjer túnrækt
að atvinnuvegi, fá helminginn þar af
sem gróöa af atvinnu sinni; þá eru
eftir 200 kr., og það er verð landsins
óræktaðs. Landið hefur meö öðrum
orðum fertugfaldast að veröi, og þó
vel það. Þó þetta dæmi sje ófull-
komið, má sjá af því, að ef samgöng-
urnar eru bættar svo, að jarðrækt
verði í raun og veru ábatavænlegur
atvinnuvegur, þá eru miklar líkur
fyrir veröhækkun lands, jafnvel fyrir
margföldun hins núverandi verös.
Ef til vill skýrist þetta nokkuð bet-
ur við samanburð á verði jaröa þeirra,
sem nú njóta markaðarins í Reykja-
vík, og annara jarða. Alment er álit-
iö, að hvert jaröarhundrað á Suður-
láglendinu og í öðrum landbúnaðar-
hjeruöum sje um 150 kr. virði, en
sumir telja það þó upp undir 200 kr.
virði. Nú hef jeg upplýsingar um síö-
asta söluverð og leigumála 9 jarða
i nágrenni Reykjavíkur, sem allar