Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1971, Page 101

tvær bækur um örnefnafræði
101
ræða að fram yfir þann málfræðilega ávinning sem hann (þ. e. ör-
nefnafræðingurinn) öðlast með hjálp örnefnanna, ávinning sem er
þýðingarmikill fyrir málið, sögu þess, orðaforða, hljóðþróun o. s. frv.,
getur hann veitt öðrum vísindagreinum mikilsverða aðstoð. Örnefni
sem vitna um heiðna trú, geta t. d. veitt trúarbragðasögunni mikil-
vægan stuðning. En það er nauðsynlegt að fara varlega að og með
gagnrýni og að lesa ekki of mikið úr oft mjög vandmeðförnu efni.“
(bls. 12). Og síðar segir hann: „Nútíma örnefnafræði er í megin-
atriðum málfræðileg vísindagrein (spráklig disciplin), þó að hún eigi
sér rætur í sagnfræðinni." (bls. 12).
Bengt Pamp tekur á aðferðum fræðigreinarinnar af meiri festu
en Harry Stáhl, og nefnir hann fjögur skilyrði, sem verði að full-
nægja í skýringu á örnefni til þess að hægt sé að álíta hana sennilega
eða rétta: í fyrsta lagi verði skýringin að vera í samræmi við eldri
ritmyndir nafnsins, og hann segir, að það séu einungis leikmenn sem
skýri nöfn eftir núverandi mynd þeirra. Oft hefur ritmynd nafns
breytzt svo gersamlega af einhverjum ástæðum, að ekki er hægt að
þekkja það fyrir sama nafn og finnst í eldri ritum. Getur þá bæði
verið um að ræða breytingu á framburði í viðkomandi mállýzku, og
eins hitt, að einhver ritari hafi reynt að skýra nafnið og fært það í
þann búning, sem hann áleit réttan. Sem dæmi um þetta nefnir
Bengt Pamp skánska nafnið Faritslöv, sem í elztu heimildum er
skrifað Ffarehessle, sett saman af fager og hassle. Núverandi rit-
mynd. kom upp á 17. öld. I ööru lagi verður skýringin að koma heim
við framburð í mállýzku þeirri, sem nafnið kemur fyrir í. Sem dæmi
um það nefnir Bengt Pamp skánska nafnið Vejby, sem er skrifað
Væghby 1390. Það er leitt af vag ,vegur‘, en í mállýzku þeirri, sem
töluð er á þessu svæði, er framburður hinn sami á forlið nafnsins og
í orðinu vag, þ. e. væj. I þriðja lagi verður skýringin að vera tæk frá
orðmyndunarfræðilegu sjónarmiði. Þá verður að hafa sérstaklega í
huga beygingarendingu forliða. Dæmið, sem höf. nefnir í þessu sam-
bandi, er nafnið Korrarp á Skáni. Hann spyr sig, hvort þar geti verið
orðið korra, sem þýðir ,lítið vatn, pollur' og kemur fyrir sem fyrri
liður. En hann telur það útilokað, því að endingin -arp krefjist þess,
að fyrri liður hafi endað á -a, en ekki á -u (-o) eins og vera ætti, ef
um orðið korra væri að ræða. Þess vegna gengur hann út frá því, að
fyrri liðurinn sé mannsnafnið Korre (Kurre), sem í eignarfalli hafi
haft myndina Korra (Kurra).
Að þessum þrem skilyrðum uppfylltum telur Bengt skýringuna
málfræðilega rétta. En þó sé fjóröa atriðið eftir, og skýringin geti