Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1971, Page 109

STAURSETNING
109
skemmri skírn, sem gripið var til ef barn fæddist líflítið og ekki
náðist til prests fljótlega til að skíra það.
Matthías Þórðarson getur þess neðanmáls í útgáfu sinni á Eiríks
sögu rauða (Islenzk fornrit IV, 1985, bls. 217), að munnmæli séu um,
að staursetning hafi verið framkvæmd fyrrum í afskekktum kirkju-
görðum hérlendis, helzt í Grímsey, en ekki muni það þó samkvæmt
neinum lögum. Það er greinilegt, að hann veit engin örugg dæmi
þessa og virðist einnig telja, að aðferðin hafi ekki verið viðhöfð á
seinni tímum.
Öruggar heimildir eru þó fyrir því, að staursetning hafi verið
framkvæmd í að minnsta kosti fimm skipti á þremur stöðum hér-
lendis á síðasta hluta 19. aldar og jafnvel svo seint sem á 2. tug 20
aldar. Fjögur dæmi eru frá afskekktum byggðarlögum, Aðalvík og
Grunnavík svo og Grímsey, en eitt úr Mýrdal. Þar sem greftrunar-
aðferð þessi er athyglisverð og heimildir skýrar og öruggar þykir
mér rétt að geta þeirra hér.
Magnús Gestsson kennari gerði mér þann greiða að spyrjast fyrir
um það í Grímsey, hvort menn könnuðust við staursetningu þar. Fékk
hann vitneskju um tvö dæmi frá þessari öld, sem hér skulu nefnd.
Er skýrsla Magnúsar í heimildasafni Þjóðháttadeildar Þjóðminja-
safnsins (ÞÞ 2301).
Árið 1907, seinni hluta vetrar, andaðist í Grímsey gamall maður,
Halldór að nafni. Séra Matthías Eggertsson var þá prestur í Gríms-
ey og búsettur þar, en hann var um þessar mundir staddur í landi
og óvíst var, hvenær hann kæmi aftur út í eyjuna. Var þá það ráð
tekið að staursetja líkið. Var heimildarmanni Magnúsar í fersku
minni, er hann kom ásamt hóp leiksystkina sinna í kirkjugarðinn,
eftir að greftrunin hafði farið fram, hve þeim varð starsýnt á staur-
inn, sem stóð upp úr leiðinu. Þetta var mjög gildur rekaviðardrumb-
ur, sívalur og stóð um þrjú fet upp úr moldinni, beint uppá endann.
Árið 1920 andaðist í Grímsey drengur, sjö daga gamall. Séra
Matthías var þá nýfarinn í land er drengurinn dó, en hafði skírt
barnið áður en hann fór. Búizt var við að prestur yrði lengi í ferð-
inni og þar sem ekkert talsamband var þá milli eyjar og lands var
það ráð tekið að staursetja lík drengsins. Var hann jarðsettur fáum
dögum eftir andlátið. Staursett var með þeim hætti, að faðir drengs-
ins smíðaði tréstokk úr fjórum breiðum borðum og var hann látinn
standa uppá endann á kistunni miðri, nær höfðagafli, meðan mokað
var ofaní.
Þegar séra Matthías var kominn úr landi fór fram venjuleg jarð-