Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1971, Page 130

130
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
alla Vestur-Evrópu einkanlega á 15. og 16. öld. Á Norðurlöndum voru
þeir ekki síður algengir en annars staðar og hafa verið fluttir þang-
að inn frá suðlægari löndum, en Svíar a. m. k. smíðuðu einnig at-
geira, og til voru þar þekktir atgeirasmiðir. Þingeysku atgeirarnir
eru þó ekki smíðaðir á Norðurlöndum, heldur má sennilegast telja
að þeir séu allir af þýzkum uppruna. Einn þeirra, A, ber innslegið
smiðsmerki eða verksmiðjumerki, en ekki virðast vera tiltækar rann-
sóknir, sem varpi neinu ljósi á það. Hann er af ítölsku gerðinni, hinir
tveir af þýzku gerðinni. Allir þrír eru atgeirarnir íburðarlaus vopn
óbreyttra hermanna, en þar fyrir eru þeir þó góð og gild vopn. Með
hjálp Finns Askgárds verður eftirfarandi sagt um gerð og lögun
hvers um sig í stuttu máli:
A. Italskur atgeir (nafnið eftir löguninni, gæti verið þýzkur fyrir
því; ítalski atgeirinn var á þýzku oft nefndur Rossschinder) af gerö
sem tíðkaðist á síðari hluta 15. aldar. Gerðin er að öllu leyti svo ein-
föld, að ætla má að vopnið sé í eldra lagi, því að á 16. öld var þróunin
sú að bætt var við fleiri krókum og broddum. Frá miðri 15. öld og
fram á miðja 16. öld var þetta algengt vopn fótgönguliða á Italíu,
Frakklandi og Sviss. Sjá W. Boeheim, Handbuch der Waffenkunde,
bls. 340, mynd 393a, og Wegeli, Inventar der Waffensammlung des
Bernischen Historischen Museums in Bern, Bern 1939, III, Stangen-
waffen, bls. 187. (Sjá hér 8. mynd).
B. Atgeir af þýzkri eða svissneskri gerð frá um 1510-1520. Sjá
Boeheim, Waffenkunde, bls. 332, mynd 391c, einnig 391e, sem sýnir
að oddurinn er ekki í beinu framhaldi af falnum eins og á B, og
Wegeli, Inventar, Taf. X og XI. (Sjá hér 9. mynd).
C. Atgeir af þýzkri eða svissneskri gerð frá um 1520-1530. Eggin
er skásettari en á B, og gæti það bent til ögn síðari tíma. Þessir tveir
atgeirar eru svo líkir, þrátt fyrir nokkur atriði, sem á milli ber, að
fullnægjandi er að vitna til sömu mynda fyrir báða.
Niðurstaðan af því sem hér að framan greinir er þá sú, að vopnin,
sem fundust í Grísatungufjöllum, séu hellebardar, sem Islendingar
kölluðu atgeira, að öllu leyti eins og þau vopn tíðkuðust víða í lönd-
um Vestur-Evrópu (sjá 8. og 9. mynd), sennilega þýzkir að uppruna,
hinn elzti frá lokum 15. aldar, næstelzti frá 1510-1520 og hinn yngsti
frá 1520-1530. Varlegast er að taka þessi ártöl ekki alveg bókstaf-
lega, en óhætt er að segja, almennt talað, að þeir séu frá fyrri hluta
16. aldar, en á þeim kunni að vera lítils háttar aldursmunur. Eflaust
hafa svo sterkleg vopn getað verið í notkun nokkuð lengi, en nánar
verður ekki að orði kveðið um það efni.