Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1971, Page 134

134
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Þessi dæmi verða látin duga hér, þótt trúlega mætti tína fleiri
saman í ritum 16. aldar. En litlu mundi það væntanlega bæta við
vitneskju okkar um notkun atgeira hér á landi á þessum tíma, enda
seint siglt fyrir að ekki leynist einhvers staðar einhver dæmi eftir.
Þessi fáu dæmi, sem hér eru talin, sýna vel, að atgeirar eru á þessum
tíma svo sem sjálfsagðir hlutir, sem allir þekkja.
Myndir af atgeirum finnast í lýsingum handrita og í útskurði. Ól-
afur helgi er á síðkaþólskum tíma oft sýndur með atgeir í axar stað.
En hér verður aðeins vikið að tveimur íslenzkum myndum af mönn-
um með atgeira. Önnur er í Jónsbókarhandritinu AM 147, 4to, og
sýnir mann með reiddan atgeir andspænis ljóni eða kynjadýri (1.
mynd)8. Myndin er fróðleg. Hún sýnir atgeir af þýzku gerðinni eins
og tveir af þingeysku atgeirunum, býsna nákvæm, svo að meira að
segja spengurnar upp eftir blaðinu sjást. Skaftið er digurt. Sá sem
þessa mynd gerði hefur verið mæta vel kunnugur þessu vopni sinn-
ar tíðar. Handritið er frá 16. öld, sennilega öðrum fjórðungi hennar,
segir mér Stefán Karlsson handritafræðingur, ritað með mjög svip-
aðri hendi og ýmis bréf Jóns biskups Arasonar. Líklega er sama
hönd á bréfi skrifuðu á Hólum 1527. Áður segist Stefán Karlsson
hafa fullyrt, að sama hönd væri á bókinni og bréfi skrifuðu í Múla í
Aðaldal 1531. Þetta veitir nægilega vitneskju um aldur skinnbókar-
innar. Hún er frá sama tíma og þingeysku atgeirarnir.
Hin myndin, sem hér verður nefnd, er á útskornu hvalbeinsspjaldi
frá Skarði á Landi, Þjms. 10910 (11. mynd), frá 1606 eða rétt um
það bil, því að það ártal er á öðru sams konar spjaldi úr sömu
kirkju. Þetta er íslenzkt verk eftir Brynjólf Jónsson bónda í Skarði.9
A myndinni sjást vopnaðir varðmenn við gröf Krists. Einn þeirra
er með atgeir svipaðan þingeysku atgeirunum. Maður, sem er á
miðjum aldri um 1600, hefur áreiðanlega þekkt atgeir af eigin sjón.
6
Ekki bregzt það, og allra sízt hér á landi, að menn spyrji, hverju
það sæti, að þrjú svo mögnuð vopn finnist saman uppi í óbyggðum,
hverjir hafi verið þarna á ferð, hvenær og hvers vegna. Menn spyrja
eins og Diðrik af Mynden: „Hvad skal so mangen Mand mett Helle-
8 Sjá Jónas Kristjánsson: Handritin og fornsögurnar. Reykjavík 1970, bls.
70—71.
9 Sbr. Hundrað ár í Þjóðminjasafni, nr. 65. Spjaldið með atgeirsmanninum
er sýnt í íslenzk list frá fyrri öldum, nr. 21.