Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1991, Síða 62

62
STEFÁN KARLSSON
samtímamönnum Odds og jafnvel heldur fyrr,62 og öll þessi orð
koma fyrir hjá Oddi sjálfum í öðrum þýðingum hans.63
Enda þótt latneski textinn sem þýddur var hafi ekki ýtt undir
notkun tökuorða, hefur hann orkað á orðfæri þýðingarinnar með
öðrum hætti. Það kemur örsjaldan fyrir að Oddur þýði ekki
nafnorð með nafnorði (sjá dæmi um það í lok 6. kafla), en Justus
Jonas hefur stundum haft nafnorð þar sem sagnir eru hjá Osian-
der. Þessi einfaldi texti liggur að baki nafnorðahrönglinu í
lr24—27:
... wann man ... schleft lang, geht darnach spaciren, tanzet, spilet, trinket
sich vol, treibt unzucht, hadert, schilt und schlecht einander.
Hér hefði texti Odds án efa farið betur í munni ef hann hefði þýtt
eftir þýska textanum.64
Óákveðni greinirinn ’einn’ kemur fyrir í lr5, 2rl8 og 2v20 og að
sjálfsögðu án áhrifa frá latneska textanum sem þýddur var, en
notkun óákveðins greinis í íslensku er fjarri því að vera nokkur
nýjung á 16. öld.65
Framandlegast í þýðingunni er að setningagerð, bæði tengsl
setninga og orðaröð, er oft með öðrum hætti en tíðkaðist í íslensku
máli að fornu og nýju. Ekki verður þó fullyrt að svo stöddu hvort
einhver þessara einkenna hafi verið sérstök fyrir Odd, en líklegt er
að þau hafi ílest verið takmörkuð við hátíðlegt ritmál.
I upphafi skýringarsetninga er ’quod’ og ’ut’ í latínutextanum
stundum þýtt ’það’ fyrir áhrif frá þýsku ’dass’, t.a.m. í 1 r7,10 og
2v22,24.66 í samanburðarsetningum er ’svo sem’ í 1 r21 en ’svo sem
það’ í lr29—30 og 2r 12 og ’líka svo sem það’ í lrl—2;67 hér er danska
62 Ég þakka fyrir not á seðlasafni orðabókar Árnanefndar í Kaupmannhöfn og liðsinni
Helle Degnbol orðabókarritstjóra.
63Jón Helgason, Málið ... (sjá nmgr. 27), ’Orðasafn og registur’; Westergárd-Nielsen,
Láneordene ... (sjá nmgr. 61).
61 Reyndar ber aðeins við að texti Odds virðist bera keim af þýska textanum (sbr. einnig
nmgr. 58): lv3-4 ’hvað og að þá sömu sker eigi óréttiliga’ : ’neque id injuria’ : „Und
geschicht ihn recht“, 1 v 11 ’þrætur, deilur og áflog’ : ’rixis’ : „hadern, fluchen und
schlagen", 2r23 ’lofa og prísa’ : ’laudare et celebrare’ : „loben und preisen". Þessar
samsvaranir við þýska textann nægja þó varla til þess að álykta að Oddur hafi stuðst við
hann, sbr. upphaf 5. kafla. Fyrri dæmin eru í samræmi við þá þýðingarstefnu Odds að hafa
texta sinn heldur rækilegri en þann latneska, sbr. 9. og 10. kafla, og í því síðasta hefur legið
beint við að grípa til sagna sem vóru samstofna sögnunum í þýska frumtextanum.
65 Sjá Jónas Kristjánsson, Um Fóstbmðrasögu (Rv. 1972), 282-85 með tilvísunum.
“Jón Helgason, Málið ... (sjá nmgr. 27), 144; Oskar Bandle, Die Sprache der Guðbrands-
biblía (Bibliotheca Arnamagnæana XVII, Kh. 1956), 453.
67Jón Helgason, Málið ... (sjá nmgr. 27), 149-50; Westergárd- Nielsen, Láneordene ... (sjá
nmgr. 61), 203.