Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1948, Blaðsíða 6

ok tipp í skip; er þessi fjárafli svá guðgefinn,
at hans tilferð er ei greiðari en nú var greind,
ok þó allt eins verðr svá mikit megn þessarar
orku, at öreigar verða fullríkir; má ok öll lands-
bygð sízt missa þessarar gjafar, því at þurr
sjófiskr kaupist ok (dreifist um öll héruð“.
N'iðurlagsorð þessarar stuttu en ágætu lýs-
ingar á fiskiveiðum okkar til forna sanna, svo
ekki verður um deilt, að harðfiskur hefur verið
hvort tveggja í senn fæða almennings og inn-
lendur varningur.
Veiðarfœri og veiðiaðferðir.
Af framannefndri lýsingu á veiðiaðferð hafa
sumir viljað draga þá ályktun, að til forna hafi
fiskur aðallega eða eingöngu verið veiddur með
færum, sem ýmist eru nefnd haldfæri eða hand-
færi. Þetta mun þó ekki vera rétt. Fornrit okk-
ar nefna bæði nætur og net sem veiðitæki, sbr.
t. d. VIII. kapitula í Hávarðar sögu Isfirðings,
er segir frá liðsbón Bjargeyjar á Blámýri, er
hún kemur fram hefndum fyrir dráp Ólafs son-
ar síns á oflátungnum Þorbirni Þjóðrekssyni.
Falar hún nætur tvær nýjar hjá Valbrandi bróð-
ur sínum, en net tvö hjá Þorbrandi, en þetta
voru reyndar gerfinöfn á sonum bræðra henn-
ar, svo ekki fengi Þorbjörn pata af liðsstyrkn-
um. Hitt þótti ekki í frásögur færandi, að
Bjargey og Hávarður fengu til láns veiðitæki.
Fiskur tollaður, fiskur seldur úr landi.
Á önldverðri 14. öldinni skeður það nokkuð
jafnsnemma hvort tveggja, að kaupmenn fara
að sækjast eftir harðfiskinum íslenzka, til þess
að flytja hann utan sem verzlunarvöru, en
skreiðin þótti þar brátt hinn bezti varningur,
og að kirkjunnar menn fara að leggja á sjó-
menn tolla til kirkna og klaustra og að taka
skreið upp í landskuldargjald af sjávarjörðum.
Samkvæmt máldaga Selárdalskirkju, er Girð-
ir biskup setti um 1354, skyldi kirkjan eignast
10. hvern fisk óvalinn af hverju skipi og hverj-
um manni, er stundaði sjóróðra í Kópavík.
Klaustrið á Munkaþverá í Eyjafirði fékk' í
landskuld af Hrísey 30 vættir skreiðar, en 40
vættir af Grímsey.
Eftir máldaga Wilkins fékk klaustrið á
Kirkjubæ í landskuld 4 hundruð skreiðar eftir
Fell í Mýrdal og 7 hundruð skreiðar eftir
Brekku, cn auk þess áttu lanjdsctar að fara með
skip staðarins. Er þetta fyrsti vottur þeirrar
kvaðar, sem nefndist sldpsáróðrair, og var í því
fólgin, að landsetar voru skyldaðir til þess að
róa á vegum landsdrottna sinna.
Strax og íslenzki harðfiskurinn kemur á borð-
in utanlands, þykir hann hinn bezti matur og
eftir honum mjög sókst. 1 dómi, sem dæmdur
var í Björgvin 1340, um tíund til erkibiskups af
skreið, lýsi og brennisteini, er fluttist frá ts-
landi, segir m. a. svo: „Fyrir skömmu fluttist
lítil skreið af Islandi, er þá var kölluð mat-
skreið, en í vaðmálum hinn mesti varningur;
nú flytzt af Islandi hinn mesti og bezti varn-
ingur í skrei'ð og lýsi“.
Frá því snemma á 15. öldinni, eða um 1420,
er sagt, að íslendingar og Englenidingar hafi
gert kaupskrá sín í milli, og er skreið þar í svo
háu verði, að fyrir skreiðarvættina voru greidd-
ar 4 tunnur mjöls eða 3 tunnur hveitis.
Af því, sem nú er sagt um skreiðina, má vel
láta sér í hug detta, að það hafi einmitt verið
íslenzki harðfiskurinn, sem vakti athygli út-
lendra kaupmanna og útgerðarmanna á fiski-
miðunum við ísland.
Fiskiveiðar útlendinga við ísland.
Víst er það, að ekki verður vart útlendra fiski-
skipa við strendur tslands fyrr en 1413. Nefnt
ár komu 30 enskar fiskiduggur til landsins svo
vitað sé, en ekki er útilokað, að þær hafi verið
fleiri.
Frá þeim tíma og allt til þessa dags hafa
Bretar siglt fiskiskipum sínum, duggum með
handfærum, línuskipum með lóðum og loks tog-
urum með botnvörpur, á hin íslenzku fiskimið,
og verður tæpast með tölum talinn allur sá auð-
ur, sem þessi útlenda þjóð hefur ausið og eys
á ári hverju upp úr hafinu kringum íslanjd,
enda engin þjóð reynzt okkur skæðari að ganga
á og þrengja landhelgi tslands.
Fyrir mörgum árum rakst ég í Kaupmanna-
höfn, er ég var þar við nám, á gamalt þýzkt
blað, og voru í því lýsingar á ýmsum útlendum
þjóðum. Lýsingin á Bretum er þannig: „Eng-
lendingar eru mestu siglingamenn og veiðimenn
Norðurálfu, en þeir eru líka mestu veiðiþjófar
álfunnar, því þeir stela veiðinni bæði úr ám,
vötnum og höfum annarra þjóða“.
Mér fannst lýsingin býsna góð og setti hana
því á mig.
Þjóðverjar eða Hansakaupmenn komu skjótt
eftir miðja fimmtándu öldina og tóku að reka
umsvifamikla útgerð. Létu þeir sér ekki nægja
að stunda fiskiveiðar með þilskipum, heldur
fóru þeir og að reka bátaútveg og fiskuðu frá
landi og réðu til sín íslenzka háseta. Ráku þeir
útgerð hér við land í tæpa öld, en skyndilega
var endir bundinn á verzlunarstarfsemi þeirra
og útgerð þá um leið með úrskurði Alþingis
1545, sem nánar skal vikið að síðar.
Nærri má geta, að Englendingum þótti kött-
ur kominn í ból bjarnar, þegar Hansakaupmenn
29B
VIKINGUR