Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 67

SIGURÐUR SIGURMUNDSSON:
Goðinn frá Valþjófsstað
i
Árið 1950 kom út bók að nafni „Síð-
asti goðinn". Er höfundur hennar dr.
Björn Þórðarson. Bók þessi fjallar sem
kunnugt er um 13. aldar manninn Þor-
varð Þórarinsson, sem uppi var á árunum
frá 1228—1296. í formála bókarinnar get-
ur dr. Björn þess, að tvær ástæður hafi
orðið til þess, að hann hófst handa við
þetta ritverk. Onnur var sú, að árið 1937
hafði Barði Guðmundsson látið uppi þá
skoðun, að Þorvarður Þórarinsson væri
höfundur Njáls sögu. Á hinn bóginn taldi
hann sig við rannsókn hafa komizt að
raun um það, að heimildarriti því, sem
dómar síðari tíma manna um Þorvarð
einkum hafa byggzt á, Þorgils sögu skarða,
væri vart treystandi um sannfræði í sögu-
legum efnum. Ekki er trúlegt, að bók dr.
Björns hafi komið fyrir augu margra
annarra en sögufróðra manna. En hún er
merkilegt rit, sem varpar nýju ljósi á líf
og starfsferil þessa manns á vettvangi
sögunnar.
Fæsdr Islendingar hafa fram á síðustu
ár nokkuð vitað um Þorvarð Þórarinsson.
Og þótt þessi maður kæmi við sögu þjóð-
arinnar um hálfrar aldar skeið og stæði
jafnan í eldlínu þeirra stórátaka, sem um
daga hans fóru frarn, þá hafa síðari tíma
fræðimenn látið sér sæma að geta hans
ekki í söguágripum fyrir skóla nema sem
misindismanns. En nú á síðustu árum,
þegar nafn þessa höfðingja 13. aldar hef-
ur aftur verið grafið úr gleymsku, gæti
einhverja fýst að vita meira um þennan
mann, sem týndur hefur verið og fótum
troðinn vegna áhrifa rangtúlkaðrar sögu.
II
Valþjófsstaður í Fljótsdal var kirkju-
staður og stórbýli til forna og vafalaust
víðkunnastur allra bæja á íslandi fyrir
fornminjar. Veldur þar um hin fræga út-
skorna kirkjuhurð, sem þaðan er komin.
Þar bjó fyrir og um 1200 sá rnaður, er
Jón hét Sigmundarson.
Kona hans hét Þóra, kölluð hin eldri,
dóttir Guðmundar gríss og Solveigar Jóns-
dóttur. En hún var alsystir Þóru síðari
konu sr. Þorvaldar í Hruna og móður
Gissurar jarls. Sögur herma, að þar hafi
þau búið við rausn. í sögu Guðmundar
biskups góða getur þess, að eitt sinn, er
hann var á ferð um Fljótsdalshérað, hafi
hann komið að Valþjófsstað til Jóns og
Þóru að Egidiusmessu. Þar voru viðtökur
góðar og stórmannlegar. Árið 1202 fluttu
þau Jón og Þóra búferlum að Svínafelli
í Öræfurn. Segir sagan, að þá er Jón reið
brott af Valþjófsstað suður á Oxarheiði,
hafi hann snúið aftur hestinum og mælt:
„Idér skiljumst ek við Fljótsdalshérað, ok
á ek nú hér ckki eftir." Þá svarar Þóra
kona hans: „Þú átt eftir en ek á ekki
eftir." Þetta spárr^eli birtist á þann hátt,
að nokkru síðar var sveinn sá kenndur
Jóni á Fljótsdalshéraði, er Þórarinn hét.
Hann varð síðan mikill maður fyrir sér,
goðorðsmaður á Austurlandi, hafði um
12