Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 96

206
SVERRIR KRISTJÁNSSON
ANDVAIU
2
Þegar Skúli Magnússon var skipaður landl'ógeti á Islandi í lok árs 1749,
fyrstur íslenzkra manna í það embætti, brá Islendingum töluvert í brún. Þeir
voru orðnir óvanir því, að íslenzkur maður skipaði slíka tignarstöðu hjá kon-
unginum. Skúli lýsir sjálfur viðbrögðum landa sinna á þessa leið: „Allir urðu
mjög forvirrader, því ádur höfdu þeir þeinkt, ad so illur Diöfull sem Land-
fogeteten giæte ómogulega vered Islendskur. Llann og Hans Nafn var Islendsk-
ö ö ö ö ö
um eins hrædilegt og sem Dreken i Babilon."
Ö Ö
Hann var tæplega fertugur þegar hann hlaut þetta ábyrgðarmikla embætti,
fæddur 12. desember 1711, þremur árum eftir stórubólu, er ætlaði að drepa
allt kvikt í landinu. Llann fæddist á einhverri grimmúðugustu öld íslands-
sögunnar, þegar jarðnesk völd og himnesk virtust ætla að ganga af þjóðinni
dauðri, enda gaf hún hinum löngu vetrum þessarar aldar harðneskjuleg nöfn:
lurkur hét einn og kynjaár, annar píningsvetur, þriðji svellavetur, jökulvetur,
hvítivetur. Hann lifði þessa voðaökl nærri alla, andaðist 83 ára gamall 1794,
og hafði þá skilað drjúgu lífsstarfi, þótt það væri sumra manna tal, að lítið sæi
eftir af því.
Þegar Skúli Magnússon tók við landfógetaembættinu hafði liann verið
sýslumaður fyrst í Austurskaftafellssýslu, síðar í Skagafirði. Hann hafði reynzt
ötull og stjórnsamur embættismaður, en hann átti ekki kost á að athuga allan
bag landsins fyrr en hann tók við landfógetaembættinu, og hann hafði ekki fyrr
fengið veitingu en hann tók að hugleiða hvað gera þyrfti til þess að forða landinu
frá algeru hruni, eins og hann komst sjálfur að orði í skýrslu til stjórnarinnar
skömmu eftir að hann var orðinn landfógeti. Þegar sumarið 1750 vakti hann
máls á því á alþingi, að menn gerðu samtök með sér til umbóta í atvinnulegum
efnum. Kom mönnum helzt saman um að stofna þyrfti ullarverksmiðju til að
vinna dúka og klæði úr íslenzkri ull. Næsta sumar, 17. júlí 1751, stofnuðu 13
helztu embættismenn landsins með sér hlutafélag um slíka verksmiðju og lögðu
þeir fram að hlutafé 1550 rd. Ætlunin var að öllum yrði heimilt að leggja
fram fé í fyrirtækið, en lítið fór fyrir því í reynd og fáir bændur gerðust hluthafar.
Lfm haustið 1751 sigldi Skúli til Kaupmannahafnar og lagði fyrir stjórnina
reglugerð hlutafélagsins til samþykktar. I sama mund skýrði hann stjórninni í
langri álitsgerð frá högum landsins og lagði fram sundurliðaðar tillögur um
úrbætur. Meðal annars fór hann fram á, að iðnaðarstofnanir yrðu settar á fót
til að kenna mönnum að hagnýta afurðir landsins og að sjávarbændur yrðu
styrktir til að afla sér stærri skipa til fiskveiða á djúpmiðum og flutninga með
ströndum fram. I sambandi við iðnaðarstofnanirnar fór hann fram á, að allir
peningar, hlutabréf og annað, sem í verksmiðjunum standi, megi vera undan-