Andvari

Árgangur

Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 104

Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 104
214 SVEllRIR KRISTjANSSON ANDVARJ virt á 4642 dali og var þaS nærri lielmingi minna en virðingarverð þeirra árið 1759. Sama árið og stofnanirnar urðu að fullu konungseign var Þórður Tlror- oddi sendur til íslands að kynna sér stofnanir og atvinnugreinar og sendi liann stjóminni skýrslu um för sína 1782—1783. Af henni má sjá, að mjög var föln- aður Ijómi iðnaðarstofnananna í Reykjavík. Starfslið stofnananna, þegar allt var talið, var 34 manns. Áliöld og verkfæri voru orðin nrjög úr sér gengin og ekki nýtt nema að cinum þriðja og tæplega það. Þegar gerður var upp hagur stofnananna 1784 er þær höfðu verið á franrfæri konungs í tíu ár kom í ljós, að tapið á klæðavefnaðinum hafði um þennan tíma verið 12,897 rd., en brenni- steinssuðan hafði skilað 452 rd. í ábata. Frá hagfræðilegu sjónarmiði var því í rauninni ekki undarlegt þótt dönsku ráðgjafarnir vildu losa konung við þetta baslfyrirtæki. Árið 1786 voru stofnanirnar auglýstar til sölu, en tckið var fram að vefsmiðjan í Reykjavík yrði ekki afhent nema með því skilyrði, „að fram- haldið verði því fyrirtæki sem nú er þar ástofnað, að kenna unglingum vefnað og spuna, að minnsta kosti svo lengi þetta virðist þar nauðsynlega ómissandi.“ Þetta skilyrði er án efa runnið undan rifjum Jóns Eiríkssonar konferensráðs, aldavinar Skúla Magnússonar. Hann reyndi í lengstu lög að halda í þá kon- ungshugsjón Skúla, að iðnaðarstofnanirnar væru ekki aðeins gróðafyrirtæki. heldur reynsluskóli þjóðarinnar i nýjum vinnuhrögðum. Enn tókst unr nokkur ár að forða stofnununum frá dauða og á árunum 1786—1790 er danskur maður, Giese að nafni, kallaður „Fahriquemester" í Reykjavík. En á síðasta áratugi aldarinnar deyja stofnanir Skúla Magniissonar hljóðum og kyrrlátum dauðdaga. Þeirra er síðast getið á lífi í maímánuði 1799, er vefurum voru goldin laun, 30 ríkisdalir. En þegar þar var komið sögu hafði hækkað hagur liins gamla Hólms- kaupstaðar. Þar hafði risið landsins eina nrannhelda tukthús, af steini gjört. Biskup landsins og latínuskóli prýddu nú þann stað, þar sem danskir kaupmenn höfðu selt svikið messuvín. Arftaki alþingis, Landsyfirrétturinn, mundi einnig brátt slá þar upp tjöldum sínum. í hinu ldassíska landi strjálbýlisins var um- boðsstjórnarvaldið að færast í miðlæga átt. Á 9. áratugi 18. aldar urðu tvær afdrifaríkar breytingar á hagkerfi lands- ins: verzlunin var gefin frjáls við alla þegna Danakonungs og sex verzlunar- stöðum voru veitt kaupstaðarréttindi, og var Reykjavík þar fremst í flokki. Með tilskipuninni um fríheit kaupstaðanna á íslandi 17. nóv. 1786 var í fyrsta skipti í sögu íslands reynt að teygja menn til að setjast að í kaupstöðum og skapa þar borgaralega lífshætti. Þeim sem þetta vildu þekkjast var heitið mörgum fríðind- um og sérréttindum. Hver sá sem beiðist borgararéttar fær hann ókeypis, sver horgaraeið og er skrifaður í horgarabókina og fær sitt borgarabréf útgjaldalaust. Með því fær hann fullan rétt til að stunda allsháttar kaupstaða-næringu. Borg-
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Andvari

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Andvari
https://timarit.is/publication/346

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.