Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 58

168
MATTHÍAS JÓNASSON
ANDVAHI
Allt þetta eru sjálfsagðar kröfur og
baráttumál þeirra, sem vinna að barna-
vernd. En leysa slíkar úrbætur, sem fást
kunna seint og um síðir og ávallt haltra á
eftir sívaxandi þörf, vandann að fullu?
Gctur stofnun nokkurn tímann rækt að
fullu það uppeldisblutverk, sem for-
sjónin ætlaði foreldrum? Megum við
borfa á það aðgerðalaus, að sá samfélags-
kjarni, sem siðgæðismenning okkar er
vaxin af, fjölskyldan, leysist upp í ein-
bert seljanlegt vinnuafl?
Svo scm kunnugt er, hefur hin almenna
fræðsla barns og unglings smám saman
flutzt af heimilinu yfir í opinberan skóla,
þó að gott beimili eigi enn þá ómetan-
legan þátt í fræðslunni. Ein fræðslu-
grein, sem fyrr á tíð þótti einna mikil-
vægust, hefur þó orðið þannig milli heim-
ilis og skóla, að hvorugt rækir hana af
alvöru. Hún var eitt sinn öndvegisgrein
í öllu námi, en nú er hún okkur svo
fjarlæg, að við kunnum varla að nefna
hana. Skólamenn tala helzt um hana í
því sambandi, að bún sé hlutverk heim-
ilisins, en heimilið vill varpa henni ásamt
öðru fræðslustarfi vfir á skólann.
Ég á við siðfræðsluna. Hún var áður
samrunnin öllu uppeldisstarfi heimilisins,
og þegar skólar voru stofnaðir bér í álfu,
varð hún öndvegisgrein þeirra. Nú er
hún með öllu horfin af námsskrá skól-
anna og heimilið ófært til að rækja hana
eitt sér.
Ákveðin þróunarrök liggja til þess,
að siðfræðslan hvarf úr námsskrá skól-
anna. Sívaxandi tækni heillaði bugi
manna og vakti vonir um glæsta og auð-
velda framtíð mannkynsins. OIl bugsun
manna snerist um tæknina, viðgang
hennar og þróunarmöguleika. Iljá stór-
fengleik hennar sýndist maður og mann-
leg vandamál smávægileg, og þau burfu
í skugga hennar. Tvær heimsstyrjaldir
liafa opnað augu okkar fyrir annarri hlið
tækninnar. Ilinn skefjalausi tæknigaldur
vekur okkur ógn og skelfing jafnframt
því, sem seiðmagn hans heillar hug okk-
ar. Við óttumst, að hún kunni að tortíma
menningunni. í kapphlaupi okkar við
tæknina höfum við gleymt þeim frum-
stæðu lögmálum, sem mestu ráða um
siðgæðisþroska mannsins. Þess vegna
sníður nú vélplógur skipulagningarinnar
æ breiðari skák af jurtareit heimilisins,
þokar hjónaband fyrir skyndisnmbúð,
foreldraást fyrir munaðarleysi.
Siðfræðslan er ómissandi til þess að
veita æskunni innsýn í siðgæðið. Við það
opnast henni mikilvægasta svið menn-
ingarinnar, því að í siðfræðinni samein-
ast lífsreynsla kynslóðanna og hugsjóna-
auður einstakra afburðamanna. Til þessa
arfs er æskan borin og hans má hún ekki
missa. Boð og bann föður eða móður
nægir að vísu barninu ungu, meðan því
sýnist foreldrið vera alviturt og almátt-
ugt. Unglingnum aftur á móti nægir ekki
myndugleiki foreldranna, nema hann
finni, að sterkara afl standi þar að baki.
Hann verður að fá að ganga úr skugga
um það, að siðboðin eru ekki sprottin af
einbcrum geðþótta eldri kynslóðarinnar.
Æskan þarf að fá að þroska skilning sinn
við þá siðgæðisreynslu, sem mannkynið
hefur öðlazt um líferni einstaklingsins,
siðræna heilbrigði og samfélagslega nauð-
syn.
Við slíka fræðslu myndi æskan verða
víðsýnni og þroskaðri að dómgreind um
siðgæðisleg efni. Um leið öðlaðist hún
réttari skilning á breyskleika eldri kyn-
slóðarinnar og notaði bann ekki eingöngu
til þess að réttlæta eigin ávirðingar. Og á
hinn bóginn: Ef kynslóð foreldranna
tæki siðfræðsluna alvarlega, hlyti siðgæði
liennar sjálfrar að verða einlægara og hið
háskalega misræmi milli boðskapar hennar
og verknaðar að minnka. Meðan uppvax-