Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 109

ANDVARI
ÍSLENZK SAGNAGERÐ 1961
219
ar er á hvörfum þegar er hann kemur
fyrst fram, hann verður andófsmaður,
fastheldinn á forna siðu og dyggðir, and-
snúinn nýjungum í öllum skilningi.
Kjarninn í verki hans er íhaldssemi og
karlmannlegt lífsviðhorf; á yfirborði mót-
ast viðhorf hans oft af glettni eða hæðni,
en undir niðri brennur stundum heit til-
finning, aðdáun á hinu gamla og gengna.
Af þeim toga er flest það bezta í verkurn
Jakobs. Staða hans kemur skemmtilega
í ljós af nokkrum ártölum: 1914 birtist
fyrsta bók hans, Snæljós. Um þessar
mundir eru ungir íslcnzkir höfundar að
ryðja sér braut erlendis, og tíðinda von
í bókmenntunum heima fyrir. Ekki
löngu síðar birtist Hel Sigurðar Nordals
í fyrsta skipti, 1918 komu Söngvar föru-
mannsins eftir Stefán frá Hvítadal, 1919
Svartar fjaðrir Davíðs Stefánssonar. En
þessir og síðari atburðir í bókmenntun-
um láta Jakob ósnortinn, skáldskapur
hans er í meginatriðum mótaður í Snæ-
Ijósurn og hefur haldið sömu einkenn-
um síðan í hartnær fimmtíu ár.
Siigur Jakohs eru sömu ættar og ljóð
hans. Honum lætur einatt bezt að lýsa
fólki af gömlum skóla, þrautseigu og ó-
brotgjörnu, fornlegu í góðum skilningi.
Frásagnarhátturinn er einfaldur í sniðum,
alþýðlegur, kjarnyrtur með köflum og
oft launglettinn; kímni og háð Jakobs
njóta sín oft allvel í lýsingum á síðari tíma
nýjungum. Hann hefur sálarlíf „gamla"
fólksins á fingrum sér og getur oft túlkað
það vel og stundum minnilega, en á
seinni tíma fólki kann hann miklu síður
tökin, lýsing þess verður oft næsta yfir-
borðsleg. Sögur Jakobs verða varla taldar
stórmæli í bókmenntunrnn frekar en ljóð
hans, en verk hans eru um rnargt skemmti-
leg og vinsældir þeirra skiljanlegar, m. a.
vegna þess hversu frábrugðinn hann er
flestum helztu samtíðarmönnum sínum;
hafi Jakob Thorarensen í sumu goldið
sérstöðu sinnar er hitt ekki síður víst að
hann nýtur hennar um margt.
Grýttar götur er sjötta sagnasafn Jakobs
og sver sig enda í sömu ætt. Ekki verða
sén sérstök ellimörk á þessurn sögum, en
ekki virðist mér hann heldur auka við
úrval sagna sinna með bókinni. Flestar
hafa sögurnar skrýtlukcnnda uppistöðu,
ein um mann sem kvænist gamalmenni
út úr vandræðum eftir lát móður sinnar,
önnur um ríkan forstjóra sem gengur að
eiga vændiskonu úr Kaupmannahöfn en
hún turnast til trúarhita og syndajátn-
inga eftir umskiptin, hin þ>riðja um ást-
girni ríkrar ekkju sem kostar hana aleig-
una. Sögurnar eru líka flestar gamansög-
ur í þeim skilningi að ríkt kímniyfirbragð
er á þeim, viðhorf höfundar við persón-
um sínum jafnan glettið og stundum
grátt; stöku sinnum snýst líka glensið
upp í hálfgildings „ádeilu" svo sem í Ævi-
sögum mannanna, þar sem heiti segir til
um efni, og Spýta sporðreistist, um kaup-
mann sem verður illilega fyrir trygginga-
lagarefjum. Aðeins ein saga er með öllu
með alvörusvip. Það er Föðurarfur, þar
sem fjallað er urn gamalkunnugt efni,
systkinaástir; en ekki tekst höfundi að
gera af umtalsverða sögu, til þess brestur
hann öll sálfræðileg tök á persónum sín-
um og Jress utan er sagan furðu losaraleg
í byggingu. Svipuðu máli gegnir um Ljót-
unni fögru sem þó er læsilegri vegna
glettninnar sem þar er. 1 Stóru plágu er
tekið upp nýstárlegt og skemmtilegt við-
fangsefni og haft eftir annálum, sagan
segir frá byggingu landsins eftir auðn í
plágunni í lok fimmtándu aldar, en sagan
er öll óeðlilega og yfirborðslega sögð; hér
birtist vel, sem víða annars staðar, hversu
illa Jakobi lætur að skrifa samtöl þegar
verst gegnir. Ýmsar aðrar sögur í bókinni
eru áferðarsnotrari en þessar þótt ekki
verði af minnisverður skáldskapur, og er
óþarfi að rekja það náið hér. En sýnu