Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 115

ANDVARI
ÍSLKNZK SAGNAGKRÐ 1961
225
leyti. Þessu fylgir óhjákvæmilega að rök-
vísi í söguþræði fer öll út um þúfur,
áhrifavald þeirra Jóns einstæðings og Val-
dísar, til dæmis, verður óskiljanlegt alveg
eins og vald kaupmannsins yfir Sveini
eða ofstækismáttur Magnúsar trésmiðs.
Persónurnar brestur sem sagt bæði innri
og ytri gerð, þær verða aldrei lifandi fólk
í sögu.
Mér er ekki til efs að Sigurði A. Magn-
ússyni sé allmikil alvara með sögu sinni,
en hitt er engan veginn ljóst hvað þar
vakir fyrir honum, enda tekst honum
hvergi að gæða sögufólk sitt lífi eins og
áður er sagt. Þó rná geta þess að kyntákn
sögunnar (sbr. hellinn í dalnum) og kyn-
ferðisátök virðast höfundi einkar hugleik-
in og rnargt er þar rætt „spaldega" urn
kynferðismál. Má vera að lífsskilningur
höfundar birtist einna berast í þessum
skrifum, svo sem hugljóman Sveins um
þungamiðju lífsins, „konuna, gyðjuna,
Valdísi sem stendur þarna orðlaus og ögr-
andi umkringd mönnunum sem náttúran
hefur fengið henni til umráða og dáleiðir
þá með þeim töfrabletti skautsins sem er
brennipunktur þungamiðjunnar." Um
listrænt gildi, eða þrótt, þessarar lýsingar
hæfa sem fæst orð, en klausan er út af
fyrir sig dágott dæmi um stílsmátann á
sögunni sem er í stíl við hana að öðru
lcyti, frámunalega flatur og kauðskur, og
tekur þó fyrst steininn úr þegar höfund-
ur freistar tilþrifa eins og í samfaralýs-
ingum eða heimspekilegum hugrenning-
um sjálfs sín eða sögufólks. í sem stytztu
máli sagt: Næturgestir er athyglisverð
bók fyrir það eitt að þar mun sjaldgæft
dæmi þess hversu metnaðargjörnum höf-
undi bregzt í senn allt sem þarf til að
gera lifandi skáldskap; og af þeim sökum
einum hefur verið fjölyrt um hana hér.
Það sem Sigurði A. Magnússyni reynist
ofviða tekst Gísla Kolbeinssyni allvel í
fyrstu bók sinni; hann hefur sögu að segja
og lánast að segja hana. Rauði kötturinn
er látlaus saga á yfirborði en leynir reynd-
ar á sér, hún er mjög læsileg, furðu hag-
lega byggð og býr á köflum yfir næstum
Ijóðrænum þokka.
„Sjómannasögur" geta iðulega verið
cinkar læsilegar, og býsna mikið er til
af góðum sögum þessarar tegundar. Stef
þessara verka er iðulega hið sama:
fyrsta færi ungs manns að standa óstudd-
ur og reyna mátt sinn, kynni hans af
framandi löndum og fólki, heiminum, -—•
„lífinu" í skáldsöguskilningi. Tveir þætt-
ir geta mætzt farsællega í þessum bók-
menntum: annars vegar lýsing framandi
þjóða, siða og ævintýra í listrænum ferða-
sögustíl, hins vegar alvarleg skáldskapar-
viðleitni í mannlýsingum og söguþræði.
Þetta hvort tveggja á með nokkrum sanni
við um sögu Gísla Kolbeinssonar, og hún
ber mörg góð einkenni venjulegra sjó-
mannasagna. Af þeim toga er margt í lýs-
ingu skipshafnarinnar á Stapafelli hinu
íslenzka í Havannahöfn; og þarna er a. m.
k. ein klassísk persóna þessarar tegundar,
Skakköxlin sem allur er í sögum sínum,
dável gerð mannlýsing og skemmtileg
viðkynningar í íslenzkri sögu. Sögusviðið
er Havanna á Kúbu á tíð Batista þegar
uppreisn Castrós er komin á lokastig; og
mynd þeirrar borgar verður furðu lifandi
og minnisstæð af sögunni, lýsingin í senn
fjölþætt og trúverðug vegna liófstillingar
sinnar. Pólar sögunnar eru tveir, knæpan
Rauði kötturinn og tukthús eitt þar í Ha-
vanna; og sjálf segir sagan af kynnum
tveggja íslenzkra sjómanna af þeirri Kúbu
sem í bókinni stendur í þessu tvöfalda
tákni, fangelsisins og hóruhússins. Sjálf
ástarsaga þeirra Gunnars stýrimanns
Garðarssonar og haitístúlkunnar Lenu er
ekki meginatriði í sögunni fremur en
tukthússvist Sigtryggs loftskeytamanns;
uppistaða hennar er kynni þeirra félaga
af því lífi sem lifað er í þessu framand-