Andvari - 01.07.1962, Blaðsíða 46

156
JÓHANN S. HANNESSON
ANDVARI
mitt þessi undirbúningur, sem öllum má
veita, þessi menntun, sem allir geta til-
einkað sér. Þetta ríður öllum á að skilja
og muna, sem vilja láta skólamál til sín
taka. Þessi öld er að vísu réttnefnd tækni-
öld. En eins og allar aldir er hún einnig
— og um fram allt — mannöld.
Jafnaugljós og fyrri staðreyndin, en
margfalt veigameiri og flóknari, er hin
síðari, en hún er þessi: íslenzkt þjóðfélag
hefir lengi verið og er enn samfellt og
einskonar að menningu — menningarlega
liómógent, ef mér leyfist að nota hand-
hægt erlent orð um svona þjóðlegt fyrir-
hæri. Sú innlenda menning, sem við höf-
um tckið í arf, er sameign allrar þjóðar-
innar; ofanfrá og niðurúr slitnar þar
Iivergi á milli. Menning af þessu tagi
getur ekki skapazt í nútímaþjóðfélagi,
og það gengur kraftaverki næst, að hún
skuli haldast á Islandi enn í dag. Þessi
samfellda, einskonar menning er að mínu
viti dýrasta eign okkar Islendinga, og
okkur ætti að vera allt til vinnandi, að
glata henni ckki. En tæki til að halda í
hana eigum við ekki annað en skóla-
kerfið.
Aður en ég held lengra á þessari braut,
langar mig til að koma í veg fyrir hugsan-
legan misskilning á því, sem ég er að
reyna að segja. Ég er ekki að halda því
fram, að á íslandi sé eða hafi verið stétt-
laust þjóðfélag í nokkrum venjulegum
skilningi. Misskipting þessa heims gæða
hefir til dæmis jafnan átt sér stað hér eins
og annars staðar, og hér hafa jafnan búið
bæði herrar og þjónar. En í þröngum
menningarlegum skilningi var hér og er
stéttlaust þjóðfélag. Þrátt fyrir stórfellt
misræmi í efnahag og þjóðfélagsstöðu —
sem vafalaust hefir haft sín áhrif á menn-
ingaráhuga og mcnningargetu — má með
sanni segja, að allir iðkuðu sömu and-
legar íþróttir, allir áttu sömu mcnningar-
leg áhugamál, allir ræddust við á sömu
tungu. Andlegar íþróttir og menningar-
leg áhugamál sameina að vísu ekki alla
þjóðina í dag í sama mæli og í gær. En
hin eina íslenzka tunga —- hin sameigin-
lega mállýzka allra stétta — gerir það
enn. Enn í dag tala allir íslendingar eins,
án tillits til menntunar, stéttar eða at-
vinnu. Það litla, sem skólar og mennta-
menn hafa af misskilningi gert til að
hinda endi á þetta ástand, er að mestu
unnið fyrir gýg, sem betur fer. Því að
hið ómetanlega gildi þess fyrir lýðræðis-
þjóð að tala eina tungu liggur í augum
uppi, ekki sízt fyrir þá, sem kynnzt hafa
hinni skaðvænu þjóðfélagslegu þýðingu
stéttarmállýzkunnar hjá grannþjóÖum
okkar.
En hverfum nú aftur að sambandi þess-
arar sérkcnnilegu menningar við skóla-
kerfið. I lýSræðisþjóðfélagi er það bin
endanlega hugsjón skólanna, að skapa
allri þjóðinni sameiginlega menningu.
Þar sem slík sameiginleg menning er fyrir
hendi, hlýtur það hinsvegar að verða
fyrsta hlutverk skólanna að viðhalda
henni. Uppruna hinnar samfelldu menn-
ingar okkar er vafalaust að leita í þeirri
einhæfni, sem einkenndi íslenzkt atvinnu-
líf allt fram á okkar daga. Allir lands-
menn uxu upp við sörnu störf og sömu
heimilishætti, eða með öðrum orðum:
allir hlutu sömu menntun, því að starfið
og heimilislífið voru eini skólinn. Þessi
grundvöllur er auðvitað ekki fyrir hendi
í iðnvæddu nútímaþjóÖfélagi. Ef allir eiga
að fá sömu og sameiginlega menntun,
verður að veita hana í skólunum.
Allt stuðlar að því, að þetta sé hægt.
Uér er engin rótgróin menningarleg yfir-
stétt, sem situr yfir arfgengum réttindum,
svo sem forgangsrétti að skólum og
menntastofnunum. Og hér er lieldur
engin menntasnauð lágstétt, sem lyfta
þarf upp úr hefðbundinni fáfræði og van-
kunnáttu. Við erum þannig því scm næst