Andvari - 01.03.1969, Side 137

ANDVARI
FULLVELDIÐ FIMMTUGT
135
var undir forustu skákla og fræðimanna, sem íslendingar börðust fyrir frelsi sínu,
en ekki með tilstyrk vopna eða valds.
Menningararfur íslendinga hafði ekki aðeins úrslitaþýðingu í sjálfstæðisbar-
áttu þeirra. Hann bafði einnig ómetanlega þýðingu fyrir efnahagsþróun þeirra.
Þótt íslenzkir bændur og fiskimenn væru um aldamótin síðustu fátækir, þá voru
þeir ekki fákunnandi. Þegar iðnbyltingin barst skyndilega til íslands um alda-
mótin og gjörbreytti atvinnuháttum og lífskjörum á fáum áratugum, þá kom það
í ljós, hvers virði það var, að íslenzk alþýða var menntuð, að íslendingar höfðu
þekkt bækur í aldir, þótt þeir vissu varla, að vélar væru til. íslenzkur almenn-
ingur var ótrúlega fljótur að læra vinnubrögð vélaaldar. Á íslandi þurfti ekki,
eins og í ýmsum þeirra ríkja, sem nú eru að öðlast sjálfstæði, að mennta nýja
kynslóð til þess að gegna nýju hlutverki. Aldamótakynslóðin reyndist þegar í
stað vanda tæknialdar vaxin.
Þetta aldagamla samhengi íslenzks menningarlífs er meginskýring þess, að
íslenzk menning er í dag furðulega fjölskrúðug, að hún er í raun og veru fjöl-
breyttari og sty7rkari en búast mætti við í jafnlitlu og fámennu þjóðfélagi. Auð-
vitað hefur íslenzk tunga orðið fyrir barðinu á hraða nútímans og hugsunarleysi
véltækninnar, eins og aðrar tungur. En í munni og penna þeirra, sem tala hana
og rita bezt, er hún hrein og fögur, með þúsund ára hljóm í næstum hverju orði.
A undanfömum áratugum hafa bókmenntir staðið með blóma, og aðrar list-
greinar, svo sem tónlist, myndlist og leiklist, em á öm þroskaskeiði. Það, sem
mest er þó um vert, er, að á öllum þessum sviðum er um að ræða íslenzka list,
sprottna úr íslenzkum jarðvegi, af gamalli íslenzkri rót.
í vísindum em íslendingar að sjálfsögðu miklu skemmra komnir. í rannsókn-
um á sviði íslenzkra fræða standa íslendingar þó framarlega, svo sem við er að
búast. En í raunvísindum og félagsvísindum eru íslenzkar rannsóknir enn á fmm-
stigi. Á allra síðustu ámm hafa þó hagnýtar rannsóknir í þágu sjávarútvegs og
fiskveiða, raforku- og jarðhitamála tekið geysimiklum framfömm undir forustu
ungra vísindamanna.
Niðurstaða þessara bollalegginga minna, nú á fimmtíu ára afmæli íslenzks
fullveldis, er sú, að í framtíðinni sé íslendingum mikill vandi á höndum á sviði
efnahagsmála og utanríkismála, vegna þess hve fámenn þjóðin er og þjóðfélag
hennar lítið. Hins vegar háir mannfæðin íslendingum ekki á sama hátt í menn-
ingartilliti. Og menningarlífið er að mínu viti sterkasti og traustasti þáttur íslenzks
þjóðlífs. Hins vegar verða íslendingar nú að spyrja sig þessara spuminga varð-
andi framtíð sína, — þeir hljóta að spyrja þeirra, ef þeir skilja tákn tímanna:
Verður menningararfur íslendinga sams konar vopn í baráttunni við vandamál
komandi tíma og hann var í sjálfstæðisbaráttunni? Gerist það enn, sem gerðist,