Andvari - 01.03.1969, Side 147

ANDVARI
ÍSLENZKUR PRÓSASKÁLDSKAPUR 1968
145
„Þegar við námum staðar fyrir utan prestssetrið, sem var lítill og óþæginda-
legur kofi, hvorki meiri né merkilegri en aðrir kofar í grenndinni, sá ég mann
vera að járna hest. Var hann klæddur leðursvuntu og hafði hamar í hendi.
/-------/ Prestur virtist ekki ætla sér að viðhafa hina fornu gestrisni, langt því
frá. Áður en dagur var að kvöldi kominn, hafði ég sannfærzt um, að hér var um
að ræða járnsmið, fiskimann, veiðimann og trésmið — allt nema prest.“
Sambýliskonu prests er svo lýst í íslenzku þýðingunni:
„/.../ kom þá tröllaukin kona út úr bænum. Var hún eitthvað sex fet á
hæð, og er það alhnikið á þessum slóðum.“
í franska textanum er um konu þessa notað orðið mégére, sem nánast merkir
pilsvargur, en ekki er getið um hjúskaparstöðu hennar gagnvart presti.
í sögu Vernes birtist prestssetursfólkið aðeins í svip sem skoplegar fígúrur,
áður en sjálft ævintýrið hefst, og gegnir ekki frekara hlutverki. Það er hins vegar
freistandi að sjá í þeirri augnabliksmynd eina rótina undir þúsundþjalasmiðnum
séra Jóni Prímusi og ráðskonu hans Hnallþóru, sem hjá Laxness fá bæði allt
annað hlutverk í sögunni.
Annar höfundur virðist þó jafnvel hafa haft enn gagngerari þýðing en Jules
Verne fyrir Kristnihald undir Jökli.
1 heimspekilegum viðræðum dr. Godmans Sýngmanns við séra Jón Prímus
úir og grúir af frösum og hugtakaheitum, sem lítt breytt og óbreytt eru tekin úr
verkurn dr. Helga Pjeturss. Hér er meira en vafasamt að tala um skopstæling.
Af handahófi skal aðeins nefna: astróbíólógía, bíódýnamík, epagógík, prótómórí,
heterómórí, dysexelixis, díexelixis o. fl., svo að ekki sé rninnzt á höfuðtrixið að
magna líf úr fiski í konu. Sem skemmtilega smámuni má nefna, að dr. Sýng-
mann segir: „Ég hef í sex bindum sannað mitt mál með óhrekjandi rökum;
meira að segja lögfræðilega." Þegar ég skrifa þessar línur, liggja hjá mér á borð-
inu verk dr. Helga í sex bindum, prentuð bláu. Ég vil benda forvitnum lesanda
á ritgerðimar Hið mikla samband (raunar líka eitt af hugtökum kenninga Sýng-
manns), Lífsgeislan og magnan o. fl.
Það er laxnessk tilfyndni að láta doktor þenna og fílósóf, sem telur allt undir
því komið að snúa frá helstefnu til lífsstefnu, stunda endurbæting morðvopna.
Dr. Sýngmann er með tragískari og mótsagnafyllri persónum, sem Laxness hefur
skapað. Um heimspeki hans hlýtur samt jafnvel hinn góðfúsasti lesandi að taka
undir með séra Jóni Prímusi: „Eitt þætti mér garnan að vita og það er hvumin
hann Helgi minn á Torfhvalastöðum fer að botna í þessu.“ Örðugra er að sam-
sinna Umba um þenna lærisvein Sýngmanns, að hann sé „sá oddviti kosmólóg
og hrossakaupmaður sem einn hefur afsannað orð Göthes um að öll teóría sé grá.“
Raunar er miðhlutur bókar með óendanlegum heimspekilegum vangaveltum
10